خوانش بينامتني، دريافت بهتر از متون عرفاني

غالباً براي دريافت بهتر يك متن به شرح، تفسير يا تاويل آن پرداخته مي‌شود. اين كوشش براي يافتن معنا، اگر با فرض استقلال اثر به متن منظور بسنده كند، نتيجه كاملي در بر نخواهد داشت. حال آنكه اگر هر متن با توجّه به متون پيشين و پسين خود خوانده شود، به درك بهتر معناي متن مي‌انجامد. اين نكته بويژه در متون عرفاني بخوبي قابل طرح است؛ زيرا آثار عرفاني در زبان فارسي با يكديگر و نيز با متون عرفاني كه به عربي نگارش يافته است پيوندي عميق و ناگسستني دارند. گاه متني ترجمه متن ديگر به شمار مي‌آيد، گاه شرح آن و گاه ترجمه و شرح، هردو. بسياري از متون نيز بي‌آنكه مستقيماً ترجمه يا شرح متني ديگر باشند، از ارتباط عميق بينامتني با ساير آثار برخوردارند. بينامتنيت يكي از رايج‌ترين اصطلاحات نقد ادبي معاصر است و اين مفهوم را در بر دارد كه يك متن با متون پيشين و پسين داراي ارتباط است. بنابراين هر متن را بايد به ياري متون ديگر خواند و معنا كرد. خوانش بينامتني آثار عرفاني نيز به درك بهتر و عميق‌تر از معناي اين متون مي‌انجامد و حتّي در تصحيح دقيق‌تر متن تاثيرگذار است. در اين مقاله كوشش شده است ضمن تحليل روابط بينامتني در چند متن مهّم عرفاني پيش از قرن هفتم هجري همچون شرح تعرّف، رساله قشيريه و دو ترجمه آن، كشف‌المحجوب و تذكرهالاوليا ، نقش و تاثير خوانش بينامتني در دريافت معني و نيز تصحيح دقيق‌تر اين متون تبيين گردد.