بازخواني مفهوم تضاد در ارتقا تنوع بصري فضاهاي عمومي شهري نمونه موردي: ميدان بهارستان تهران

Reconsidering Contrast for Enhancing Visual Diversity in Urban Public Spaces, Case Study: Baharestan Square, Tehran

موضوع كيفيت فضاهاي عمومي شهري يكي از نقاط تمركز پژوهش هاي اخير طراحي شهري بوده و تلاش در جهت ايجاد فضاي عمومي شهري كه رضايت شهروندان در وجوه مختلف را جلب نمايد، به عنوان يكي از راهبردهاي اصلي پروژه هاي طراحي شهري مطرح شده است. به نظر مي آيد در اين ميان كيفيت بصري فضا به علت تعامل ديداري مستقيم با چشم انسان يكي از نخستين گام هاي درك خوشايندي فضا توسط شهروندان مي باشد. در مباني طراحي شهري اين موضوع با زيبايي شناسي بصري فضاهاي عمومي شهري همراه مي شود و مفاهيم پايه اي همچون تناسب، تباين، هماهنگي، تضاد و ... در اين ارتباط مطرح مي شوند. در ميان اين مفاهيم تباين و تضاد از ابهام بيشتري نسبت به بقيه برخوردار بوده و نوع استفاده از آن ها مي تواند برآيندهاي مختلفي را به همراه داشته باشد. به نوعي مي توان گفت بين درجه هاي انتهايي تباين و درجات ابتدايي تضاد يك همپوشاني ايجاد مي شود. با وجود آن كه در ظاهر واژه تضاد بار منفي به ذهن متبادر مي شود ولي هنگامي كه اين موضوع در طراحي شهري مطرح مي شود چگونگي استفاده از آن است كه مي تواند منفي يا مثبت باشد. نگاه به اغلب فضاهاي شهري شاخص بيانگر اين مطلب است كه در عمده اين فضاها درجه اي از تضاد وجود داشته است. تاريخ طراحي شهري در ايران داراي گنجينه اي از تجربه هاي غني استفاده هوشمند از تضاد در فضاهاي شهري است. در تاريخ معماري و شهرسازي قرن بيستم نيز موضوع پيچيدگي و تضاد يكي از مهم ترين نقدهاي پست مدرنيسم بر دوران مدرنيسم بوده است. با توجه به يكنواختي حاكم بر سيماي فضاهاي عمومي شهري در شهرهاي امروزي ايران به نظر مي آيد مي توان از پتانسيل هاي تضاد در ايجاد تنوع بصري بيشتر بهره برد. ميدان بهارستان تهران يكي از بارزترين نمونه هايي است كه با وجود داشتن اين پتانسيل غني از تضاد به خوبي مورد بررسي قرار نگرفته و جايگاه اين تضاد در زيبايي شناسي فرمي ميدان به خوبي تحليل نشده است. اين امر خود زمينه ساز عدم وجود يك انجام بصري و عدم ادراك بصري مناسب شده است. اين مقاله با تكيه بر روش تحقيق توصيفي و گردآوري اطلاعات به روش ميداني و مشاهده اي ابتدا به تعاريف تضاد و تباين و درجه هاي آن ها پرداخته، سپس رابطه بين پيچيدگي و تضاد با جالب بودن و دلپذير بودن فضاهاي عمومي شهري را در تحليل ميدان بهارستان مورد بررسي قرار مي دهد. مجموع تحليل ها در بازخواني مفهوم تضاد در ميدان بهارستان حكايت از آن دارد كه تجربه طراحي دوره هاي مختلف تاريخي در مهم ترين عناصر ساختار بصري ميدان بهارستان يعني مجلس ملي، مسجد سپهسالار و مجلس شوراي اسلامي سبب ايجاد صحنه اي از همنشيني اين عناصر در يك تضاد مثبت دارد و فضاي باز ميدان بهارستان به نوعي روايتگر اين تابلوي تنوع بصري است. توجه به اين پتانسيل يكي از مهم ترين گام ها در ارتقا تنوع بصري ميدان بوده كه در ارتباط باارتفاع جداره ها و عناصر ارتفاعي ميدان مي باشد. اين پتانسيل تضاد مي تواند به درون ميدان نيز رسوخ كرده و در طرح هاي ساماندهي ميدان با استفاده از تضاد در كف، بدنه و مبلمان در همراهي با تضاد موثر عناصر فرمي ميدان در راه دستيابي به هويت خاص ميدان بهارستان گام برداشت.