مرکز منطقه ای اطلاع رساني علوم و فناوري - آگاهي و استفاده از پزشكي مبتني بر شواهددر پزشكان متخصص باليني و عمومي شاغل در دانشگاه علوم پزشكي ياسوج

چكيده فارسي :

پزشكي مبتني بر شواهد (EBM) روند سيستماتيك بررسي، ارزيابي و استفاده از يافته‌هاي تحقيقات باليني براي كمك به ارايه خدمات مطلوب به بيماران و تشخيص و درمان بيماري‌ها است(1). به منظور به روز ماندن اطلاعات پزشكان و با توجه به تعداد زياد مقالات پزشكي لازم است يك پزشك روزانه حدود 17 مقاله را بررسي و مرور كند(2). امروزه با توجه به مشغله زياد پزشكان، يكي از روش‌هاي به روزماندن اطلاعات پزشكي در آنها، استفاده از پزشكي مبتني بر شواهد است. بر اساس پزشكي مبتني بر شواهد، پزشكان بهترين شواهد موجود را با تجربه باليني و ترجيحات بيماران ادغام مي‌كنند و به جاي مرور روزانه تعداد زيادي از مجلات جهت يافتن عناوين جالب، مطالعاتشان را به سمت موضوعات مرتبط با مشكلات خاص بيماران جهت‌دهي مي‌كنند. پزشكي مبتني بر شواهد خواندن و ارزيابي متون علمي را، به فرآيندي واقع‌گرايانه جهت استفاده بيماران همزمان با گسترش اطلاعات پايه و اطلاعات پزشك تبديل مي‌كند. بدون استفاده از پزشكي مبتني بر شواهد، در مورد بيماران بر اساس اطلاعات قديمي تصميم‌گيري خواهدشد كه اغلب برخوردهاي سليقه‌اي با بيمارو سردرگمي او را به همراه خواهد داشت(3). هدف از اين مطالعه بررسي آگاهي پزشكان شاغل در دانشگاه علوم پزشكي ياسوج از پزشكي مبتني بر شواهد است، تا با شناسايي ميزان آگاهي، در جهت رفع نقاط ضعف آنها در اين زمينه اقدامات لازم انجام گردد. در همين راستا، در يك مطالعه توصيفي مقطعي، كليه پزشكان شاغل در بيمارستان‌هاي دانشگاه علوم پزشكي ياسوج (70 نفر) در سال89 به روش سرشماري وارد مطالعه شدند. جهت گردآوري داده‌ها از پرسشنامه‌اي محقق‌ساخته كه پس از انجام يك مطالعه اوليه پايايي آن با محاسبه ضريب آلفاي كرونباخ 850/. به دست آمده بود، استفاده شد. بخش اول پرسشنامه مربوط به سوالاتي در زمينه اطلاعات دموگرافيك نظير: جنس، رشته تحصيلي، سن و سال فارغ‌التحصيلي بود. در قسمت دوم از پاسخ‌دهندگان درخواست ‌شد كه منابع اطلاعاتي خود و مشكلات دسترسي به آن‌ها را با اعداد يك تا سه رتبه‌بندي نمايند وميزان رضايت‌مندي خود را از شواهد به دست آمده و نقش پزشكي مبتني بر شواهد دردرمان‌هاي روزمره بيمار اعلام نمايند. شيوه نمره‌دهي اين قسمت، مقياس ليكرت 5درجه‌اي به شكلي بود كه براي گزينه بسيار قوي=5، قوي=4، متوسط= 3، ضعيف = 2و بسيارضعيف=1 در نظر گرفته شد. در قسمت سوم پرسشنامه سوالاتي در خصوص ميزان دسترسي به اينترنت? جستجو با موتورهاي جستجو و يا استفاده از روش‌هاي تخصصي جستجو، ميزان آشنايي با كتابخانه ديجيتال و پزشكي مبتني بر شواهد يا گذراندن دوره در خصوص آن و آشنايي با منابعي نظير كوكران و آشنايي با مفاهيمي نظير خطر، فاصله اطمينان، نسبت شانس بود. به منظور بررسي نظرات شركت‌كنندگان از پاسخ بلي و خير استفاده گرديد. پرسشنامه‌ها بين پزشكان توزيع شد پس از جمع‌آوري، داده‌ها در نرم‌افزار اكسل وارد و با آمار توصيفي مورد تجزيه وتحليل قرار گرفت. از آنجايي كه پرسشنامه‌ها به صورت رودر رو پاسخ داده مي‌شد، كليه پرسشنامه‌ها تكميل شد و 70 پرسشنامه تكميل شده، توسط پزشكان عمومي و متخصص اعم از اعضاي هيات‌علمي و غير هيات‌علمي مورد بررسي قرار گرفت. شصت درصد ( چهل ودو نفر) پاسخ دهندگان مرد و مابقي زن بودند. از نطر نحوه دسترسي به اينترنت، 77 درصد (54 نفر) از افراد مورد بررسي در منزل و 37 درصد (16 نفر) هم در منزل و هم در بيمارستان به اينترنت دسترسي داشتند. 82 درصد (57 نفر) از نمونه‌ها اهميت بالايي و 18 درصد (13 نفر) اهميت متوسطي براي دسترسي به اطلاعات از طريق اينترنت قايل بودند. كتاب‌هاي مرجع چاپي در85 درصد(60 نفر) موارد، به عنوان اولين مرجع كسب اطلاعات بود. پس از آن مجلات و كتب الكترونيك به عنوان دومين منبع 46 درصد (32 نفر) و مجلات موجود در كتابخانه 26 درصد (18 نفر) به عنوان كمترين منبع مورد استفاده تلقي شد. در اين ميان تنها 35 درصد (25نفر)افراد با كتابخانه ملي ديجيتال آشنايي داشتند. بيشترين مورد استفاده از اينترنت، دسترسي به مقالات علمي از طريق گوگل? 57 درصد (40 نفر) بوده و دسترسي به اخبار مقام بعدي 37 درصد (26 نفر) را دارا بود. 98 درصد (68 نفر) روش خاصي را براي جستجو و ارزيابي شواهد نمي‌شناختند. 85 درصد (60 نفر) از پزشكان آشنايي با پزشكي مبتني بر شواهد نداشتند و از منابع آن نيز بي‌اطلاع بودند، اما 40 درصد (28نفر) افراد از اينترنت براي تشخيص و درمان بيماران استفاده مي‌كردند و تنها 8 درصد (6 نفر) معتقد بودند كه اين استفاده مفيد بوده است. 26 درصد (18نفر) از شركت‌كنندگان با مفاهيم آماري آشنايي داشتند. در مرور متون و مقايسه آن با مطالعه حاضر، نتايج گوناگوني حاصل شد. به عنوان نمونه، در تحقيقي در عربستان سعودي مشخص شد كه40 درصد از پزشكاني كه مسووليت مراقبت‌هاي بهداشتي اوليه را بر عهده داشتند? در مورد مطالبي پيرامون پزشكي مبتني بر شواهد آموزش ديده بودند(4) و اين در حالي است كه تاكنون تنها يك كارگاه در اين زمينه در دانشگاه علوم پزشكي ياسوج برگزار شده است، بنابراين در اين راستا پيشنهاد به برگزاري كلاس‌هاي آموزشي بيشتري در زمينه آشنايي پزشكان و اعضا هيات‌علمي با پزشكي مبتني بر شواهد مي‌شود. نتايج مطالعه زارع در دانشگاه تبريز نشان داد كه بيشتر پزشكان به طور آزاد در پايگاه‌هاي الكترونيكي به جستجو مي‌پردازند و به علت دسترسي آسان و راحت به كتاب‌هاي مرجع، بيشتر از منابع چاپي استفاده مي‌كنند(2). اين نتيجه، با يافته‌هاي مطالعات ديگر نيز همخواني دارد(3و4). با توجه به اين كه از زمان پيدايش اطلاعات جديد در پزشكي تا ورود آن به كتاب‌هاي مرجع مدت زمان زيادي طول مي‌كشد و در نتيجه درمان موثر يك بيماري ممكن است به طور متوسط 10 سال بعد از اثبات كارآيي آن وارد منابع چاپي شود، بنابر اين كتاب‌ها به تنهايي نمي‌توانند منابع روزآمد و مناسبي براي يافتن شواهد در تصميم گيري باليني باشند(1) در مطالعه كنوني تنها درصد پاييني از پزشكان شركت‌كننده در مطالعه با روش‌هاي خاص جستجوي مطالب آشنايي دارند، كه نتايج آن بانتايج مطالعه‌ هانسون و همكاران همخواني دارد(5). بنابر نتايج مطالعه ‌هانسون تنها 9/1درصد از پزشكان از روش‌هاي خاص جهت يافتن شواهد معتبر پزشكي استفاده مي‌كنند و در آن مطالعه پيشنهاد شده است كه پزشكان در اين زمينه آموزش‌هاي لازم را دريافت نمايند. نتايج مطالعه بيانگر پايين بودن ميزان آگاهي و استفاده پزشكان و اعضاي هيات‌علمي دانشگاه علوم پزشكي ياسوج از پزشكي مبتني بر شواهد است و همچنين با توجه به اين كه پس از آشنايي پزشكان با پزشكي مبتني بر شواهد مي‌توان گروه‌هاي باليني را به تدوين راهنماي مراقبت باليني و پروتكل‌هاي مبتني بر شواهد ترغيب نمود، لذا پيشنهاد مي‌شود با برگزاري كارگاه‌هاي آموزشي نسبت به افزايش آگاهي و ترغيب پزشكان به استفاده از پزشكي مبتني بر شواهد اقدام نمود.