هنر به‌مثابه راهبرد فرهنگي در انديشه فارابي

Art as Cultural Strategy in Farabi’s Thought

فارابي در طراحي مدينه فاضله جايگاه ويژه‌اي را به هنرمندان اختصاص داده است. هنرمند پس از طبقه حكام و فرمانروايان الهي و در كنار خطيبان و پيشوايان مذهبي جاي گرفته است. براي تبيين اين جايگاه مي‌توان چنين استدلال نمود كه: -1 از نظر فارابي عامه مردم قدرت ذهني كافي براي درك حقايق عقلي ندارند يا از انس و آشنايي كافي با امور عقلي و سعادت‌‌هاي عقلاني برخوردار نيستند. -2 در عين حال بالاترين سعادت و خوشبختي، سعادت حسي و خيالي و وهمي نيست. بلكه خوشبختي عقلي است كه عالي‌تر از آن سعادتي متصور نيست. -3 راه رساندن مردم به سعادت نهايي يا خوشبختي عقلي اين است كه تصويري از حقايق و سعادت‌‌هاي عقلي در قواي خيالي مردم ايجاد شود. به‌همين علت انبيا و جانشينان ايشان كه حاكمان مدينه فاضله‌اند و همه حقايق عقلي را با قوه ناطقه خويش و با براهين يقيني دريافته‌اند، آنها را با شيوه‌‌هاي تخييلي و اقناعي به اذهان جمهور انتقال مي‌دهند. هنرمند مدينه فاضله نيز در كنار خطبا كه حقايق عقلي را با روش‌هاي اقناعي انتشار مي‌دهند، سعي در ترويج سعادت معقول و معارف وحياني با شيوه‌هاي تصويرسازي يا تخييل و محاكات دارد. هنرمند همچنين قادر است بين جوامع و فرهنگ‌هاي گوناگون ارتباط برقرار كند. زيرا مي‌تواند حقيقت ثابت و يگانه‌اي را با تصاوير و محاكيات و تشبيهات مختلف معرفي كند و سعادت وحياني را با زبان اقوام و فرهنگ‌هاي گوناگون تجسم نمايد.

In articulating his utopia, Farabi allocates a special place to artists. Next to the divine rulers, artists enjoy a rank equal to orators and religious leaders. The following arguments shed light on the reasons for this stratification: 1 – In Farabi’s viewpoint, the public do not have proper understanding of intelligible matters or are not acquainted enough with intelligible happiness. 2 – At the same time, the highest level of happiness is not that of sensational, imaginary or illusive one, rather it is intelligible happiness superior to which is not conceivable. 3 – So, intelligible truths and happiness should be envisaged somehow to/for the people to help them achieve a happy life. Prophets and their successors, i.e. rulers of utopia, who have realized the intelligible truths through their faculty of speech and definite evidences, transfer these truths to peopleʹs imagination through imaginary and convincing methods. The artists of the utopia, on the side of the orators, who promote intelligible truths through convincing methods, try to promote rational happiness and the revealed teachings through imagery or imagination. The artists are able to establish relations between different societies and cultures, for they can introduce a constant, unique truth through images and allegories and also can depict revealed happiness in the language of different communities and cultures.