كشمكش سايه و خودآگاه در داستان "خير و شر" نظامي

نظامي‌گنجوي از شاعران مطرح عرصه جهاني است. داستان‌پردازي‌هاي او كه بر اساس واقعيت است به همراه تخيل وصف‌ناپذيرش، وي را به عنوان شاعري توانا در حوزه انسان‌شناختي و روان‌كاوي معرفي نموده است. به نظر مي‌رسد اوج هنر نظامي‌ در هفت‌پيكر او باشد. در اين اثر ارزشمند ـ به‌خصوص در هفت افسانه آن ـ كه از لايه‌هاي دروني و عناصر بروني داستاني برخوردار است، مي‌توان از مسير روساخت به ژرف‌ساخت راه يافت و ابعاد نهاني وجود انساني را بازيابي نمود. يكي از داستان‌هاي هفت‌پيكر، داستان "خير و شر" است كه در گنبد ششم (پنج‌شنبه) آمده و موضوع آن كشمكش دو جوان به نام‌هاي "خير" و "شر" است. اين داستان را مي‌توان بر اساس ديدگاه روان‌شناسي يونگ تحليل نمود. در اين ديدگاه كهن‌الگوهاي پنهان در روان آدمي ‌جايگاه ويژه‌اي دارند و گاهي به گونه‌اي نمادين در خودآگاهي متجلي شده، نمود مي‌يابند. در اين داستان مي‌توان خير را نماد خودآگاهي آدمي ‌و "شر" را نشانه "سايه" و ضمير ناخودآگاه او دانست كه در يك ساختار بسيار منسجم و منطقي به درگيري پرداخته و در نهايت به وحدت مي‌رسند و كهن‌الگوهاي متعددي چون آنيما، سايه، تولد ثانوي، سفر، آب، درخت و... در اين كشمكش نقش ويژه‌اي دارند كه در اين مقاله به بررسي آن‌ها پرداخته مي‌شود.