دشواري‌هاي منطقي نقيض‌هاي مفاهيم شامل و راه‌حلّ آن‌ها از ديدگاه ملّاصدرا

Mulla Sadra on the Logical Problems of the Negations of “the Most Inclusive Concepts”

بنا بر قواعد مربوط به نسبت‌هاي چهارگانه بين مفاهيم، منطق‌دانان اثبات كرده‌اند كه همواره بين نقيض‌هاي دو مفهوم مساوي و عامّ و خاصّ مطلق، به ترتيب، نسبت تساوي و عامّ و خاص مطلق (ولي به صورت برعكس) برقرار است. هنگامي‌كه نسبت بين نقيض‌هاي مفاهيم شامل مورد بحث قرار مي‌گيرد، از آن‌جا كه اين مفاهيم فاقد مصداق و بلكه ممتنع‌المصداق‌اند، استدلالي كه براي اثبات قواعد مذكور به‌كار مي‌رود، دچار مشكل مي‌شود. منشا مشكل، اعم‌بودن موضوع سالبه محصله از موجبه معدوله است. منطق‌دانان تلاش‌هاي بسياري براي حلّ مشكل كرده‌اند كه به نظر مي‌‌رسد هيچ كدام تمام نيست. در اين مقاله سعي خواهيم كرد نشان دهيم كه در اين ميان ملّاصدرا با نقد ديدگاه مشهور درباره معناي اعم‌بودن موضوع قضيه سالبه، به بيان تفسير صحيح آن، كه خود مبتني بر ديدگاهي از قطب شيرازي است، مي‌پردازد و سپس با استفاده از ويژگي‌هاي قضاياي لابتّيّه، به حلّ مشكل توفيق مي‌يابد.

According to the rules of quadruplet relations between concepts, Muslim logicians have proved that relation between the negations of two concepts which are equal (Musawi) or absolute-general-and-specific (‘Amm wa Kaass-e Mutlaq) are, respectively, equal and absolute-specific-and-general; but these rules come across some problems when the most inclusive concepts are involved, since the negation of them are empty concepts. The argument for establishing these rules becomes invalid. The source of this invalidity is that the truth condition of negation proposition is different from affirmative equipollent proposition. However, it seems, none of the solutions, presented by Muslim logicians, are convincer except that of Mulla sadra. He presents a proper interpretation of that difference, and by using non-conclusive proposition he succeeds in solving the problems.