بازتاب اصل سلسله مراتب در شهرهاي ايراني- اسلامي

The Principle of Hierarchy Reflection in Islamic Iranian Cities

طراحي شهري ايراني- اسلامي، به نوعي بازتاب كاربرد كليه اصول ساختاري موجود در طبيعت مي باشد. كل هاي موجود در طبيعت از تعاملات كل هاي كوچكتر با مقياس هاي مختلف در سلسله مراتبي كه تا ساختار ماده پيش ميرود، شكل گرفته اند. بنابراين در اين مقاله به سلسله مراتب به عنوان يكي از مهم ترين اصول موجود در عرفان اسلامي و مورد استفاده در شهرسازي ايراني- اسلامي پرداخته مي شود. اين اصل يكي از مهم ترين قوانين لازم براي دستيابي به انسجام شهري مي باشد. در شهرهاي گذشته ما سلسله مراتب به صورت پيوسته در كليه مقيا سها از استخوان بندي شهر تا تركيبات معماري مورد توجه بوده است؛ ليكن مرور تجربيات شهري معاصر نشان ميدهد كه لفظ سلسله مراتب به صورت صوري و غالباً موردي و موضعي مطرح بوده است نه اينكه مفهوم جامع آن (شامل موارد و مراتب لازمه و توجه به كليت كالبد فضاهاي شهري و معاني آ نها) مورد توجه قرار گيرد. در حقيقت چيدمان هاي شطرنجي و شبكهاي بسياري از طرح هاي شهري امروز تنها خيال انسجام شهري را با خود به همراه دارند؛ زيرا كه در طر حهايي كه امروزه با اهداف مختلف براي شهرها ارايه مي شوند، مقياس هاي مياني و فضاهاي اشتراكي به عنوان دو عنصر ايجاد كننده سلسله مراتب و متعاقباً انسجام شهري مورد فراموشي قرار گرفته اند. در اين مقاله ابتدا به تشريح مفهوم عام اين اصل و همچنين مفاهيم عرفاني آن در عرفان اسلامي و ايراني پرداخته شده است، سپس ابعاد مختلف اصل سلسله مراتب در محيطهاي مصنوع به كمك مصاديق تصويري شهرهاي ايراني- اسلامي مورد توجه قرار ميگيرد و در پايان با بررسي موارد فوق در نمونه موردي محدوده پيرامون بازار تهران، رهنمودهايي به منظور به كارگيري اين اصل در طراحي شهري امروز ارايه خواهد شد.