تجلي نقشمايه شير در قاليهاي دوره صفوي

The Appearance of lion Design in Safavid’s Carpets

نقش شير همواره يكي از مهمترين عناصر صحنههاي شكارگاه، گرفتوگير و طرحهاي حيواني در قالي بوده كه البته حاوي معاني و مفاهيم عميق اسطورهاي و نماد بسياري از خصوصيات برجسته انساني نيز به شمار رفته است. اين نقش در قالي دوره صفويه كه يكي از درخشانترين دورههاي هنر قاليبافي ايران و سرشار از نقوش متنوع حيواني و گياهي است، مورد توجه قرار گرفت و فراواني آن در حالتهاي مختلف اين سوال را مطرح كرد كه علت كاربرد مكرر نقش شير چيست و چندگونه نقش شير در اين قاليها تصوير و در چه حالات و موقعيتهايي رسم شدهاند؟ در پاسخ به اين پرسش، نقشها در چهار گروه اصلي بررسي ميشود: 1- نقش شير بهصورت منفرد؛ 2- نقش شير در صحنههاي شكارگاه؛ 3- نقش شير در صحنههاي گرفتوگير؛ 4- نقش سر شير از روبرو (وقواق). در اين مقاله با روش تحليلي و توصيفي به جمعآوري دادهها و اطلاعات بهصورت كتابخانهاي پرداخته شده و نتايج حاصل از تجزيه و تحليل ساختارهاي تصويري از طريق جداول و نمودارها ارايه شده است. هدف از بررسي حاضر روشن كردن فصلي ديگر از هنر نمادپردازانه نقوش در هنر ايران است كه مجموعهاي از نقوش مختلف شير را بههمراه نمادهاي گوناگون متصور بر آن به محققان تاريخ، هنر و طراحان ارايه ميكند و به احياي نقوش سنتي و كاربرد مجدد آنها ياري ميرساند. همچنين ميزان فراواني نقوش گرفتوگير نسبت به ساير نقشها ـ بهخصوص نقش درگيري شير با گاوـ نشان ميدهد كه استفاده از اين نقش در قالي براساس پيشينهاي تاريخي و ملهم از نقشهاي قبل از اسلام، بهخصوص دورههاي هخامنشي و ساساني است كه علاوه بر مفاهيم گذشته، همراستا با مفاهيم عرفاني و اسلامي معاني جديدي پيدا كرده است.