كاهش خطر زلزله مراكز آموزش عالي با كمترين هزينه،نمونه موردي دانشكده معماري و شهرسازي دانشگاه شهيد بهشتي

Earthquake risk reduction in higher education centers with lowest cost Case study: Faculty of Architecture and Urban Planning, Shahid Beheshti University

وقوع سوانح طبيعي و انسان- ساخت متعدد در مراكز آموزش عالي كشور در سال هاي اخير، مانند: آتش سوزي برخي از آزمايشگاه هاي دانشگاه شهيد بهشتي، آتش سوزي كتابخانه دانشكده حقوق دانشگاه تهران در سال 1384 و تخريب كامل دانشگاه هاي پيام نور و آزاداسلامي در زلزله سال 1382 بم، كه طي آن علاوه بر تلفات و خسارات مالي فراوان، بسياري از نسخ با ارزش، مراجع نفيس، اسناد و مطالعات منحصر بفرد، تجهيزات حساس و پايان نامه هاي دانشجويي از ميان رفت و صدمات مادي و معنوي غير قابل جبراني را به جامعه دانشگاهي وارد نمود. افزون بر اين، فقدان آگاهي اساتيد، دانشجويان و كاركنان از روش هاي مواجه با خطر و كاهش آن قبل و حين بحران، اين گونه مراكز آموزشي را آسيب پذيرتر نموده است. قدمت دانشگاه شهيد بهشتي، قرارگيري پرديس آن در مجاورت گسل فعال شمال تهران، عدم آمادگي دانشگاه در برابر هرگونه سانحه احتمالي و همچنين وجود ساخت و سازهاي متعدد و مراكز حساس تحقيقاتي كه داراي خطرات بالقوه مي باشند، امكان وقوع حوادث غيرمترقبه را در دانشگاه بسيار محتمل ساخته است. اگرچه در سال هاي اخير، اكثر مراكز معتبر علمي جهان به طراحي برنامه كاهش خطر و مديريت بحران در دانشگاه هاي مربوطه مبادرت نموده اند، ليكن به اهميت تبيين سامانه فرماندهي حادثه در دانشگاه هاي كشور، به طور جدي پرداخته نشده است. اساس برنامه مديريت بحران مركز آموزش عالي، بر پايه تقويت نهادهاي سازماني- تشكيلاتي از يك سو و استحكام سازي هاي سازه اي و غير سازه اي ساختمان ها و محوطه ها، از سوي ديگر، متمركز بوده و عموماً چهار راه حل كاهش خطر ارايه مي شود كه عبارتند از: -1 مقاوم سازي لرزه اي بناها -2 تخريب كامل بنا و احداث ساختمان جديد -3 بهره گيري از تمهيدات مقاوم سازي غيرسازه اي در بناها -4 اصلاح چارت تشكيلاتي موجود و تخصيص وظايف ثانويه در هنگام زلزله به افراد اگرچه گزينه هاي اول و دوم روش هاي متداول مهندسي عمران در مقاوم سازي بناها محسوب مي شوند، ليكن غالبا مستلزم هزينه هاي فراوان بوده و به دليل فقدان بودجه پاسخگو نمي باشند. لذا گزينه هاي سوم و چهارم در كوتاه و ميان مدت بيشتر مورد استفاده قرار گرفته اند. مقاله حاضر، دانشكده معماري و شهرسازي را كه يكي از قديمي ترين ساختمان هاي دانشگاه شهيد بهشتي محسوب مي شود، به عنوان مورد مطالعاتي برگزيده است. با استفاده از روش پژوهش توصيفي- تحليلي از نوع پيمايشي، و بكارگيري روش هاي آماري توصيفي و استنباطي و همچنين با استناد بر چارچوب هاي نظري و تجربيات مديريت بحران دانشگاه هاي معتبر جهان، ابتدا به شناخت آسيب پذيري هاي موجود در اين دانشكده در ابعاد سازماني، تشكيلاتي و غيرسازه اي پرداخته مي شود، و سپس بر اساس يافته هاي حاصل از مشاهدات و مصاحبه ها با كاركنان، اساتيد و دانشجويان، به ارايه راهكارهاي كاهش خطر در ابعاد تشكيلاتي و غيرسازه اي پرداخته مي شود. اصلاح چارت سازماني دانشكده و انطباق آن با نمودار سامانه فرماندهي حادثه، تدوين برنامه هاي آموزش همگاني جهت اساتيد، دانشجويان و كارمندان، برگزاري دوره هاي تخصصي سانحه، انجام مانور و تمرين هاي مقابله با شرايط اضطراري و ترويج فرهنگ ايمني، در زمره برنامه هاي كاهش خطر نرم افزاري محسوب مي شوند. به موازات آن، ارايه نقشه هاي تخليه اضطراري دانشكده، تعيين نقاط امن در داخل و خارج ساختمان، مقاوم سازي و تحكيم عناصر غيرسازه اي معماري و تاسيساتي، نحوه چيدمان در فضاها، منطقه بندي ساختمان در شرايط اضطراري، و استحكام سازي پيش آمدگي ها و عناصر الحاقي به جداره بناها، از جمله تمهيدات سخت افزاري قلمداد مي شوند. مقاله نتيجه مي گيرد كه بكارگيري هم زمان راهكارهاي نرم افزاري و سخت افزاري، نقش مهمي در كاهش خطرپذيري دانشكده خواهند داشت.