كليدواژه :
تحولات اجتماعي , شهر قديم گرگان , دوران اسلامي , رويكرد تحليل تاريخي , جامعه شناسي شهر
چكيده فارسي :
در پژوهش‌هايي كه انديشمندان حوزه علوم اجتماعي صورت مي‌دهند، توجه به رويكرد‌هاي تاريخي جامعه‌شناسي شهر، نقطه اشتراك مطالعات جامعه‌شناسي با علوم ديگري نظير تاريخ، جغرافيا، انسان‌شناسي وباستان‌شناسي است. از اين منظر مطالعه سير تحول تاريخي شهر در بستر زمان و بررسي تغييرات اجتماعي، سياسي، اقتصادي و فرهنگي جامعه شهري، زمينه مناسبي براي انجام تحقيقات علوم ميان‌رشته‌اي چون مطالعات اجتماعي و باستان‌شناسي محسوب مي‌شود. عموماًانسان‌شناسي و به‌طور اخصباستان‌شناسياز جمله علومي هستند كه به بازسازي تحولات اجتماعي و شناسايي رفتارهاي پيچيده انساني براساس بقاياي مادي و ملموس گذشته مي‌پردازند.
پهن‌دشت گرگان به‌عنوان يكي از مراكز مهم تمدن در شمال ايران، از دوران پارينه‌سنگي جديد تا به امروز همواره زيستگاه انسان بوده است. شهر قديمگرگان واقع در بخش مركزي دشت گرگان، مهم‌ترين بخش اين پهن‌دشت فرهنگي به شمار مي‌آيد. اين شهر در عصر ساساني به صورت قلعه‌اي نظامي با برج و باروهاي بلند آرايش يافته بود و از قرون اوليه اسلامي تا دوره ايلخاني به‌طور مداوم در قالب "شهر" از مراكز مهم سلسله‌هاي اسلامي زياريان، علويان، سامانيان و سلجوقيان به شمار مي‌آمده است.
مقاله حاضر برآناست تا با استفاده از يافته‌هاي باستان‌شناسي و روش تحليل تاريخي، بازتاب تحولات اجتماعي را در فضاهاي شهري گرگاندوران اسلامي مطالعه كند و از تركيب جمعيتي محلات و طبقه‌بندي آن‌ها برحسب موقعيت اجتماعي، اقتصادي وفرهنگي سخن بگويد.
چكيده لاتين :
Giving attention to historical approaches in urban sociology constitutes a point of conjunction between sociological studies and those of other social sciences such as history, geography, anthropology, and archaeology. From such a standpoint studying historical developments (or the evolutionary morphology) of the city and examining its socio-economic, political, and cultural transformations provides a suitable setting for interdisciplinary research endeavors like those carried out in the social studies and archaeology. Anthropology in general, and archaeology in particular, are among social sciences that deal with the reconstruction of social developments, and make efforts towards understanding complex human behavior based on tangible material remains left from the past.
The vast plain of Gorgan has been one of the civilization centers in the northern Iran. As such it has been used as human habitat and settlement since Paleolithic age up to the present. The Old Gorgan City, located at the central zone of the plain, is the most important part of this cultural landscape. Historically, back in the Sassanid period, Gorgan was constructed as a military castle, or fortress, arrayed with elegant and tall military watch towers and strong defensive walls, or bastions. Throughout the early Islamic era up to the Ilkhanid period, Gorgan has continuously been considered an important city center accommodating Islamic dynasties such as the Ziarid, the Alavid, the Samanid, and the Seljuq.The present article, using archaeological findings, and the method of historical analysis, attempts to examine the material reflections of social developments which are left behind in urban spaces of Gorgan in the Islamic era. Thus, it seeks to illuminate Gorgan’s various quarters, to determine their population composition, and to present a classification of them in terms of social, economic, and cultural statuses.
