بررسي عوامل و انگيزه‌هاي پيدايش و گسترش دانشگاه‌ها و موسسات آموزش‌عالي غيردولتي-غيرانتفاعي در ايران

Nongovernmental/Nonprofit Universities and Higher Education Institutions in IranStudying Formation and Development

مقاله‌ حاضر به بررسي عوامل و انگيزه‌هاي شكل‌گيري و توسعه‌ دانشگاه‌ها و موسسات آموزش‌ عالي غيردولتي- غيرانتفاعي مي‌پردازد. در سال‌هاي گذشته، بخش آموزش ‌عالي ايران، شاهد گسترش كمّي دانشگاه‌ها و مشاركت‌ گسترده‌ بخش غيردولتي در حوزه‌ آموزش‌‌ بوده است. به ‌عبارت ديگر، تحوّلاتي در ساختار آموزش ‌عالي ايران صورت گرفته كه تا حدودي چهره‌‌ آن ‌‌را تغيير داده است. يكي از اين تحوّلات، افزايش نسبي و قابل ‌توجه‌ سهم‌ بخش خصوصي يا غيردولتي در آموزش ‌عالي‌ ايران بوده است. بدين ‌معني‌ كه در سال‌هاي گذشته‌، از يك‌‌سو شاهد‌ تاسيس دانشگاه‌هاي غيرانتفاعي از سوي اشخاص‌ حقيقي در قالب هييت ‌موسس‌ بوده‌ايم و از طرف ديگر، درصد قابل‌ توجهي از جوانان متقاضي‌ آموزش ‌عالي، با هزينه‌ شخصي در دانشگاه‌هاي غيرانتفاعي مشغول‌ به‌ تحصيل شده‌اند. به‌ اين ‌‌ترتيب، اندكي‌ از فشار‌ بار مالي و اجتماعي بر روي دولت‌‌ كاسته‌ شده و شهروندان‌ عرضه‌كننده و تقاضاكننده‌ آموزش ‌عالي آن ‌را به دوش كشيده‌اند. در اين مقاله، با استفاده‌ از داده‌‌هاي تجربي حاصل از پيمايش‌، علل و انگيزه‌هاي پيدايش و گسترش‌ آموزش‌ عالي غيرانتفاعي در ايران بررسي شده است. جامعه‌ آماري تحقيق، موسسان دانشگاه‌هاي غيرانتفاعي در ايران و دانشجويان شاغل به تحصيل در دانشگاه‌هاي غيرانتفاعي استان مازندران بوده‌اند. نتايج‌ تحقيق ضمن تاييد نتايج‌‌‌ برخي پژوهش‌هاي ميداني گذشته‌ و نظريه‌هاي به ‌خدمت‌گرفته‌، حاكي از آن ‌است‌ كه مهم‌ترين عوامل و انگيزه‌‌‌هاي گسترش آموزش ‌عالي غيرانتفاعي يا خصوصي در ايران عبارت‌‌اند از فشارهاي اجتماعي، نيازهاي حرفه‌اي و اقتصادي جامعه‌، نابرابري بين عرضه‌ و تقاضاي آموزش ‌عالي، تقاضامحور شدن آموزش ‌عالي، گوناگوني تقاضا، عقلاني‌شدن تقاضاها و غيره.

This article studies factors and motives involved in the formation and development of nongovernmental/nonprofit universities and higher education institutions. Iran’s higher education has been witnessing quantitative expansion of its universities in recent past years. Nongovernmental sector has participated extensively. In other words, certain changes must have taken place in Iran’s higher education structure, changes that have altered its feature to some extent. One of these changes is the relative and remarkable increase of the share of private and nongovernmental sector in higher education of Iran. More specifically, in the past years, what we have witnessed is, on the one hand, the establishment of nonprofit universities by natural persons as their founding board and, on the other hand, we see that a remarkable percentage of the youth are studying in nonprofit universities at their own expense for higher education. Therefore, to some extent, the financial and social burden on the government has decreased and the citizens supplying or demanding higher education have born the burden. This article scrutinizes the reasons and motives involved in the formation of nonprofit higher education by empirical data gathered through survey. The statistical population of this study includes the founders of the nonprofit universities in Iran and the students who are studying in them in the Mazandaran province. The results of this study, while verifying the findings of some of the past field studies with their underlying theories, indicate that the main reasons and motives involved for the expansion of nonprofit and private universities in Iran are: social stresses, professional and economical needs of society, imbalance between supply and demand of higher education, demand centrism of higher education, diversity of demand, rationalization of demand and so on.