ارزيابي انحصار، رقابت وتمركز در بازار گوشت مرغ و تخم مرغ در ايران

چكيده نوسان‌‌شديد قيمت در بازار گوشت‌مرغ‌و تخم‌مرغ و كنترل ‌و كاهش نوسان‌ها پيوسته عاملي با اهميت براي توليدكننده، مصرف‌كننده و دولت است. اما اين نوسان‌ها متاثر از عوامل متعدد در طرف عرضه و تقاضاي بازار محصول و نهاده‌هاي آن است. نتايج پژوهش حاضر نشان مي‌دهد كه: ايران با 5/1 درصد و يك درصد توليد جهاني گوشت مرغ (3/76 ميليون تن) و تخم‌مرغ (3/61 ميليون تن) در جايگاه 18 و 17 در سطح جهان قرار دارد. مقايسه روند قيمت‌داخلي و خارجي گوشت‌مرغ بر اساس نرخ ارز آزاد طي سالهاي 1370-1383 نشان مي‌دهد كه تا سال 1378 قيمت داخلي همواره كمتر از قيمت جهاني و از اين سال به بعد قيمت داخلي بيش از قيمت جهاني شده است. اين در حالي است كه در مورد تخم‌مرغ قيمت داخلي همواره كمتر از قيمت جهاني بوده است. همين‌طور، بررسي قيمت‌ماهانه خرده‌فروشي گوشت‌مرغ و تخم‌مرغ در دوره 84-1380 نشان مي‌دهد كه قيمت هر دو محصول روند مشابهي داشتند. در واقع، بيشترين رشد قيمت در ماه‌هاي آغازين سال (فصل بهار) است. پس از آن در سه ماهه تابستان افزايش قيمت‌ها بطئي است. در سه ماهه پاييز دوباره سير صعودي رشد قيمت‌ها آغاز و در سه ماهه زمستان قيمت‌خرده‌فروشي كمترين رشد را دارد. علاوه بر نوسان‌هاي قيمت، هزينه توليد بالا، مدت زمان بالاي فرايند توليد، پايين‌بودن ضريب تبديل دان به گوشت‌مرغ ‌و وابستگي صنعت طيور به واردات نهاده‌ها بالاخص دان ‌و به موقع فراهم‌شدن آن، مهم‌ترين‌چالش‌هاي صنعت مرغداري كشور است. نتايج حاصل از نسبت‌هاي تمركز در بازار تخم‌مرغ بيانگر آن است كه نسبت تمركز 1 ، 4 ، 8 و 16 بنگاهي تخم‌مرغ در سال 1384 به ترتيب 94/1 ، 58/6 ، 868/10 و 05/17 درصد است. بر اين اساس، نوع ساختار بازار توليد تخم‌مرغ رقابتي است. نسبت‌تمركز يك بنگاهي از 2/3 درصد در سال 1375 به 94/1 درصد در سال 1385 كاهش يافته است. نتايج شاخص هرفيندال در بازار تخم‌مرغ در سال 1375 حدود 005/0 بود كه در سال 1384 به 003/0 كاهش يافته و گوياي آن است ساختار بازار رقابتي‌تر شده است. محاسبه شاخص لرنر در بازار داخلي گوشت‌مرغ و تخم‌مرغ در مقايسه با بازار صادراتي آنها در دوره 83-1379 نشان مي‌دهد كه اين شاخص از 06/0 و 13/0 به 43/0 و 37/0 افزايش يافته و بيانگر افزايش درجه رقابت در بازار صادراتي گوشت‌مرغ و تخم‌مرغ است.

Abstract Wide fluctuations of the prices of chicken and egg along with the containment of these fluctuations always matter to producers, consumers and government. These fluctuations are affected by various factors on the supply and demand sides of the product and its inputs. The results of this research are as follows: Contributing 1.5 and 1 per cent to the world production of chicken (76.3 million tons) and egg (61.3 million tons) respectively, Iran is of eighteenth and seventeenth ranks in the world. By comparing domestic and foreign prices of chicken on a floating exchange rate basis during 1991-2005, it is found that the domestic price has been always lower than world price by 1999 but higher afterwards. However, the domestic price of egg has been always lower than its world price. A review of the monthly retail prices of chicken and egg during 1370-84 also suggests that both products have followed a similar price trend. In fact, prices have the highest growth in spring with a slow increase in summer, resurgence in autumn and the lowest growth in winter. In addition to price fluctuations, the most important challenges to Iranʹs poultry farming are high production costs, long period of production, feed-to-chicken coefficient, and dependence of the poultry farming on input importation, especially feed. According to our findings, in the egg market, 1, 4, 8 and 16 enterprise concentration ratios have been respectively 1.94, 6.58, 10.868 and 17.05 per cent in 1384. Therefore, the market structure of egg production has been competitive. One-enterprise concentration ratio has reduced from 3.2 per cent in 1375 to 1.94 per cent in 1385. Herfindahl index of egg market was about 0.005 in 1375 but reduced to 0.003 in 1384, implying an increased competition in market structure. During 1379-83, Lerner indices of domestic markets of chicken and egg, in comparison with their export markets, have increased from 0.06 and 0.13 to 0.43 and 0.37 respectively, reflecting an increased competition in export market structures of chicken and egg.