بررسي چگونگي تشكيل، كاني شناسي رسي و ريز ريخت شناسي خاك‏هاي قديمي واقع بر مخروط آبرفتي گيودري رفسنجان

Genesis, clay mineralogy, and micromorphology of paleosols located on Givdary alluvial fan, Rafsanjan

خاك هاي قديمي به خصوص در مناطق خشك اطلاعات ارزشمندي از اقليم گذشته حاكم بر منطقه در اختيار قرار مي دهند. اين خاك ها در ايران مركزي معمولاً به صورت مدفون يافت مي شوند. در بررسي خاك هاي قديمي، از مخروط آبرفتي گيودري جنوب شهرستان رفسنجان استفاده شد. رژيم‎هاي رطوبتي و گرمايي منطقه به ترتيب اريديك و مزيك است. بر‏اساس معيارهاي شناسايي خاك‏هاي ديرينه، تعداد چهار لايه خاك قديمي در عمق‏هاي 15، 20، 45، و 50 متري از سطح زمين در دره ي حاصل از رودخانه ي گيودري مورد شناسايي قرار گرفتند. در پراش پرتو ايكس نمونه‏ها كاني‏هاي رسي پاليگورسكيت، ايليت، اسمكتيت، كلريت و كايولينيت مشاهده شدند. در خاك‏ قديمي‏ شماره 4 كاني رسي پاليگورسكيت ديده نشد كه به شرايط مرطوب تر زمان تشكيل اين خاك قديمي و بنابراين عدم تشكيل و يا تغيير شكل اين كاني به اسمكتيت نسبت داده مي شود. رسانندگي الكتريكي 60 دسي زيمنس بر متر در خاك قديمي 3 به همراه 5 % گچ و نيز مقادير زياد كاني پاليگورسكيت در ريز نگاشت هاي ميكروسكوپ الكتروني روبشي حاكي از وجود اقليم خشك تر در زمان تشكيل اين خاك در مقايسه با خاك هاي قديمي ديگر است. نتايج اين پژوهش نشانگر تاثير ميزان سنگريزه بر درصد خلل و فرج خاك طي بررسي هاي ريز ريخت شناختي است.

Paleosols provide invaluable paleoclimatic data especially in arid regions. Buried paleosols are found in central Iran. Givdary alluvial fan, south of Rafsanjan, was selected for paleosols study. Soil moisture and temperature regimes of the area are aridic and mesic, respectively. Based on paleosolsʹ identification criteria, four paleosol layers at the depths of 15, 20, 45, and 50 m from the surface were identified in the Canyon of Givdary River. Palygorskite, illite, smectite, chlorite, and kaolinite clay minerals identified using XRD analyses. Palygorskite was not found in paleosol 4 which is attributed to higher moisture at the time of soil formation that prevented palygorskite formation, or caused transformation of palygorskite to smectite. Electrical conductivity content of 60 dS/m in paleosol 3, together with 5% gypsum content and high amount of palygorskite found during SEM observations showed that the climate at the formation time of this soil was more arid than other studied paleosols. Micromorphological observations demonstrated the role of gravel content on pore spaces percentage.