نگاهي به انديشه‌هاي فلسفي - كلامي غزّالي

A Glance to Philosophical-Discourse of Gazzaliʹʹs Reflections

مراحل مختلف زندگي غزالي با تحولات فكري او ارتباط مستقيم دارد. كناره‌گيري از تدريس و پشت كردن به مال و جاه و شهرت، و روي آوردن به زهد و تصوف، رويكرد فكري و فلسفي او را مشخص ساخت. او پس از سفري طولاني كه به اعتكاف و عزلت گذشت، به نقد مذاهب كلامي و فلسفه‌هاي رايج زمان خويش پرداخت. غزالي در تاريخ فلسفه و كلام اسلامي شخصيتي منحصر به فرد است؛ مكتب و روش او در ميان همتايانش خاص خود اوست. او بر خلاف متكلمان و فلاسفه معاصر خود و يا پيش از زمان خود تنها به نقد برخي از مسايل فلسفي و كلامي بسنده نكرد؛ بلكه بناي جديدي از فلسفه و كلام به پا كرد كه با ترديد و شك در شيوه ها و عقايد آغاز مي گردد و به مذهبي تكامل يافته در اخلاق، فلسفه و كلام منتهي مي شود. به قول ارنست رنان، غزالي تنها فيلسوف مسلمان است كه در تفكر فلسفي شيوه‌اي خاص براي خود برگزيد. غزالي در روش ها و آراي فلسفي كلامي از معاصران خود پيشي گرفت و نظريه هاي جديدي ابتكار نمود كه قرن ها پس از او فيلسوفان متاخر در عصر روشنگري اروپا آن را تكرار كردند. از جمله اين مسايل مي توان به شك در حسيات و مساله سببيت اشاره كرد. نويسنده اين مقاله مي كوشد تا با استفاده از مهمترين و تاثيرگذارترين آثار غزالي سير تحول افكار فلسفي – كلامي اين انديشمند بزرگ جهان اسلام را مورد مطالعه قرار دهد وبا رعايت ترتيب زماني زندگي و تاليفات او به انديشه هاي نهايي او در مورد فلسفه وكلام دست يابد.

There is a direct relationship between different stages of Gazzaliʹs life and his mental transformations. Resigning from teaching, renouncing property, position and fame, while appealing to piety and mysticism, specified his mental and philosophical ideas. After a long journey which was spent by solitude and retirement, he began criticizing discourse and current philosophies of his time. Gazzali is a unique person in the history of philosophy and Islamic theology. His school and method among his peers is peculiar to him, himself. Contrary to his contemporary or former speculative theologians and philosophers, he did not suffice to the mere criticism of some philosophical and discourse problems, but he established a new home for philosophy and discourse which began with hesitation and doubt in methods and beliefs and ends with a perfect religion in ethics, philosophy and discourse. According to Ernest Renan, Gazzali is the only philosopher who selected a peculiar method in philosophical meditation for himself. Gazzali went ahead of his rivals in methods and discourse, philosophical ideas, while making new theories which only after centuries could recent philosophers in modern age of Europe enlightenment reach. Among these issues, doubt in sensations and causation can be named. The writer in this essay tries to use the most significant and effective works of Gazzali, so as to study the transformational path of philosophical thought of the great sage of Islamic world .Following the chronological order of his life and writings to attain his final ideas about philosophy and discourse.