هما، رقم جديد گندم نان براي كاشت در ديمزارهاي مناطق سردسيركشـور

Homa, A New Bread Wheat Cultivar for Cold dryland Areas of Iran

نتايج بررسي‏هاي انجام شده طي سال‌هاي 1374 تا 1376 در ايستگاه تحقيقات كشاورزي ديم مراغه نشان داد كه از نظر عملكرد دانه در واحد سطح و برخي صفات زراعي تنوع مطلوبي در داخل گندم سرداري وجود دارد (صادق‌زاده اهري و همكاران ،1382؛ Ketata et al., 1998) وجود تنوع ژنتيكي در توده سرداري طي مطالعات مولكولي با استفاده از نشانگرهاي ريز ماهواره (SSR) نيز به اثبات رسيد (پير سيدي و همكاران، 1383). لاين Sar-HR39 حاصل انتخاب از توده گندم سرداري است كه از سال 1374 در ايستگاه تحقيقات كشاورزي ديم مراغه آغاز شد. اساس كار بر انتخاب لاين خالص(انتخاب انفرادي) استوار و شامل سه مرحله بود. در دو مرحله اول و دوم به ترتيب انتخاب تك بوته از توده و ارزيابي مشاهده‌اي نتاج تك بوته انجام و در مرحله سوم آزمايش‌هاي مقايسه عملكرد پيشرفته و ناحيه‌اي اجرا شد. در سال‌هاي زراعي 79-1374 مراحل اول و دوم (انتخاب تك بوته و ارزيابي مشاهده‌اي نتاج) در ايستگاه تحقيقات كشاورزي ديم مراغه انجام شد و در ادامه در دو سال زراعي بعدي (81-1379) هفت لاين خالص و برتر انتخاب شده، در شش ايستگاه تحقيقاتي مناطق سردسير ديم كشور (مراغه، سرارود، اروميه، قيدار، شيروان و قاملو) مقايسه شدند. بر اساس نتايج اين آزمايش‌ها لاين Sar-HR39 كه از نظرعملكرد دانه برتر از لاين‌هاي ديگر بود نويسنده مسيول: dsadeghzade@yahoo.com تلفن: 04212228078 انتخاب شد. اين لاين از نظر سنجش پايداري به روش ضريب تغييرات عملكرد دانه و واريانس درون مكاني نسبت به ارقام شاهد آذر2 و سرداري برتر (عملكرد پايدارتر) و ميانگين رتبه عملكرد (روش (Rank مناسب‌تري نسبت به آذر 2 داشت. در سه سال‌ زراعي 85-1382 سازگاري و پايداري عملكرد دانه دوازده لاين پيشرفته گندم نان ديم به همراه لاين Sar-HR39 در پنج ايستگاه تحقيقاتي مراغه ، قاملو ، قيدار ، اردبيل و اروميه بررسي و نتايج نشان داد كه اين لاين از نظر سنجش پايداري به روش ضريب تغييرات در حد رقم شاهد سرداري و برتر از رقم آذر 2 بود. در اين مطالعه لاين Sar-HR39از نظر ميانگين رتبه عملكرد دانه نسبت به هردو شاهد برتر بود. لاين Sar-HR39 در آزمايش‌هاي آبياري تكميلي (85-1382) و با استفاده از يك بار آبياري به ميزان 60 ميلي‌متر در زمان كاشت (مهر ماه)، با متوسط عملكرد دانه 3410 كيلوگرم در هكتار نسبت به ارقام آذر2 و سرداري ( به ترتيب با 2600 و 3360 كيلوگرم در هكتار ) برتري داشت. از سال 1377 تا 1385 در قالب نه آزمايش مختلف و با استفاده از شاخص‌هاي مختلف، ارزيابي و سنجش تحمل به تنش خشكي لاين‌هاي خالص شده سرداري انجام و در اغلب سال‌هاي آزمايشي لاين Sar-HR39 نسبت به ارقام آذر 2 و سرداري برتر بود. نتايج بررسي عملكرد دانه ارقام و لاين‌هاي پيشرفته گندم ديم در شرايط كشاورزان در سه مناطقه آذربايجان شرقي در سال زراعي 82-1381 نشان داد كه لاين جديد از نظر عملكرد نسبت به ارقام آذر2 و سرداري برتري دارد. در ارزيابي لاين Sar-HR39 در آزمايش‌هاي ترويجي كه به صورت مزارع نمايشي در سطح بيش از 50 هكتار در مزارع ديم شهرستان ميانه در سال زراعي 84-1383 انجام شد،اين لاين با عملكرد 2800 كيلوگرم در هكتار نسبت به گندم سرداري معمولي (با متوسط عملكرد 2450 كيلوگرم در هكتار) بيش از 14% برتري داشت. جمع بندي نتايج حاصل از بررسي عملكرد دانه طي ده سال ( 85-1376) دركليه ايستگاه‌هاي تحقيقاتي مناطق سردسير ديم نشان داد كه لاين Sar-HR39 با متوسط عملكرد 2185 كيلوگرم در هكتار نسبت به ارقام آذر 2 و سرداري (به ترتيب با عملكرد2050 و 2070 كيلوگرم در هكتار) برتر و از نظر صفات زراعي ديگر نظير وزن هزار دانه، زمان ظهور سنبله ، رسيدن دانه، ارتفاع بوته و تحمل سرماي زمستانه در حد ارقام مذكور است. با متوسط ميزان پروتيين دانه اين لاين 5/10 درصد تعيين شده و جزو ارقام داراي خاصيت نانوايي متوسط محسوب مي‌شود. لاين Sar-HR39داراي تيپ رشد كاملاً زمستانه بوده و تحمل به سرماي مناسبي دارد. نسبت به تنش خشكي متحمل ولي نسبت به بيماري زنگ زرد حساس است. گزارش معرفي اين لاين در تاريخ 11/8/1388 در دوازدهمين جلسه كميته انتخاب و نامگذاري رقم در سازمان تحقيقات، آموزش و ترويج كشاورزي بررسي و نام هما براي آن به تصويب رسيد.

To evaluate the genetic diversity in Sardari bread wheat landrace, purification and selection of lines with good agronomic traits, were carried out for ten cropping seasons (1995-2006) in Maragheh and six other dryland Agricultural Research Stations. One hundred and six individual spikes were selected among Sardari landrace in the first phase of study (1995- 2000). Results of morph-physiological characteristics and molecular studies (SSR) confirmed a high diversity within Sardari landrace. In the second phase of study (2003- 2006) adaptability and grain yield stability of selected pure lines were studied in five locations. Based on the results, the pure line Sar-HR 39 exhabited a good performance and yield stability. Similar to check cultivars (normal Sardari and Azar 2), SAR-HR 39 is early maturity, is high 1000 kernel weight, suitable plant height and tolerance to winter cold (winter type). It is also tolerant to drought. The mean protein contents of this line has 10.5% but it is susceptible to yellow rust. The mean grain yield of the new line was 2185 kgha-1, that was higher than those of Azar 2 (2050 kgha-1) and normal Sardari (2070 kgha-1) . The new line was officially released in 2010 through the Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), under the name of Homa.