اوحدي، رقم جديد گندم نان براي كاشت در مناطق سرد سير و معتدل سرد ديم ايران

Ohadi, A New Bread Wheat Cultivar for Cold and Moderate Cold Dryland Regions of Iran

سطح زيركشت گندم در ديمزارهاي ايران در سال‌هاي مختلف از 8/3 تا 2/4 ميليون هكتار در نوسان بوده كه بيش از 75 درصد سطح زير كشت آن در مناطق سردسير و معتدل سرد واقع شده است. تلاش براي بالا بردن توليد و حفظ پايداري آن در شرايط تنش سرما و خشكي موجود در اين نياز به اصلاح و معرفي ارقام پرمحصول مقاوم به اين تنش‌ها دارد. لاين گندم نان با نام 14 Gene Bank از يك توده محلي جمع‌آوري شده از مشك‌آباد اراك با كد KC-2758 بانك گياهي ملي ايران، در سال 1377 در مراغه از ميان 1024 توده گندم به صورت تك سنبله خالص‌سازي و انتخاب شد. در آزمايش بررسي اثر تنش خشكي بر توده گندم‌هاي بومي موجود در بانك ژن كه در اين سال انجام شد، اين لاين با عملكرد 2895 كيلوگرم در هكتار نسبت به رقم سرداري با 1850 كيلوگرم در هكتار محصول بيشتري توليد كرد. در سال زراعي 78-1377 در شرايط خشكسالي شديد منطقه، در آزمايش مقدماتي اين لاين با 1476 كيلوگرم در هكتار ودر سال زراعي 79-1378 در آزمايش مقايسه عملكرد (BWYT-A)با 2038 كيلوگرم در هكتار محصول نسبت به رقم سرداري برتري محسوسي داشت. اين لاين در سال زراعي 80-1379 در آزمايش BWYT-B و از سال 1380 تا 1383 به مدت سه سال در آزمايش‌هاي سازگاري در شش ايستگاه تحقيقاتي سردسير و معتدل ديم (مراغه، سرارود، قاملو، قيدار، شيروان و اردبيل) مورد مطالعه قرار گرفت. در ايستگاه مراغه و درآزمايش سازگاري ميانگين عملكرد دانه لاين جديد 2991 كيلوگرم در هكتار و متوسط عملكرد دانه ارقام شاهد سرداري و آذر2 به ترتيب 2627 و 2566 كيلوگرم در هكتار بود كه لاين جديد به ترتيب 14 و 17 درصد برتري محصول نسبت به شاهدها داشت. بر اساس نتايج حاصل از آزمايش‌هاي سازگاري در شش ايستگاه در سال‌هاي 83-1380 لاين 14 Gene Bank با توليد 2248 كيلوگرم در هكتار ببيشترين ميزان محصول را داشت. در اين آزمايش‌ها متوسط عملكرد دانه ارقام شاهد سرداري و آذر2 به ترتيب 2158 و 2168 كيلوگرم در هكتار بود. ميانگين عملكرد دانه لاين جديد طي هشت سال بررسي 2682 هكتار بود كه در مقايسه با عملكرد ارقام سرداري (2486 كيلوگرم در هكتار ) و رقم آذر 2 ( 2527 كيلوگرم در هكتار) 6-5 درصد بيشتر بود (جدول 1). جدول 1 – ميانگين عملكرد و خصوصيات زراعي لاين 14 Gene Bank (رقم اوحدي) در ايستگاه‌هاي مناطق سرد و معتدل سرد (84-1377) Table 1. Mean grain yield and agronomic characteristics of line 14 Gene Bank (cv. Ohadi) in different research stations (1998-2005) Cultivar G.Y. (RF) G.Y. (IF) DHE DMA GFP PLH TKW Ohadi 2682 4494 187 221 34 78 37 Sardari (Check) 2486 4009 188 223 35 85 35 Azar 2 (Check) 2527 4011 186 223 37 84 34 DHE: Days to Heading; PLH: Plant Height (cm.); DMA: Days to Maturity; GFP: Grain Filling Period; TKW: 1000 Kernel Weight (gr.), G.Y.(RF): Grain Yield under Rainfed (kgha-1) and G.Y.(IF): Grain Yield under Supplementary Irrigation (kgha-1) ميانگين عملكرد دانه لاين جديد در آزمايش‌هاي آبياري تكميلي در سه سال به ترتيب 4492، 4009 و 4011 كيلوگرم در هكتار بود كه در مقايسه با ارقام شاهد سرداري (2040 كيلوگرم در هكتار) و آذر2 (2094 كيلوگرم در هكتار) بيش از 400 كيلوگرم در هكتار توليد بيشتري داشت (جدول 1). بالاترين عملكرد اين لاين 5783 كيلوگرم در هكتار در شرايط آبي در ايستگاه زنجان به دست آمد كه در اين شرايط نيز نسبت به ارقام سرداري و آذر2 به ترتيب 587 و 501 كيلوگرم در هكتار عملكرد دانه بيشتري داشت. نتايج تجزيه پايداري عملكرد دانه نشان داد كه رقم جديد بر اساس روش‌هاي ضريب تغييرات محيطي و عيرپارامتري رتبه، در زمره ژنوتيپ‌هاي پايدار بوده وپايداري توليد محصول آن از رقم سرداري بيشتر بود. در طرح‌هاي تحقيقي-تطبيقي 84-1383 لاين جديد در مزارع كشاورزان در مناطق هشترود و ميانه در استان آذربايجان‌شرقي با عملكرد 1980 كيلوگرم در هكتار نسبت به ارقام شاهد سرداري (1690 كيلوگرم در هكتار) و آذر2 ( 1782 كيلوگرم در هكتار) به ترتيب 17 و 11 درصد برتري عملكرد داشت. نتايج بررسي‌هاي انجام شده در مورد بيماري‌هاي مهم نشان داد كه لاين 14Gene Bank همچون ارقام سرداري و آذر 2 نسبت به بيماري‌هاي زنگ زرد و قهوه‌اي حساس است (تيپ آلودگي S) ولي در شرايط آلودگي مصنوعي و آبياري، شدت اين بيماري‌ها روي آن كمتر از رقم سرداري بوده است. اين لاين به بيماري‌هاي سياهك پنهان معمولي و پاكوتاه نيز حساس ارزيابي شده و لازم است قبل از كاشت با قارچكش‌هاي مناسب ضدعفوني شود. از ويژگي‌هاي لاين جديد مي‌توان به زودرسي، دارا بودن دانه‌هاي درشت با وزن هزار دانه بالا (37 گرم) درطي هشت سال (2 تا 3 گرم بيشتر از شاهدها)، ارتفاع بوته مناسب (78 سانتي‌متر)، تيپ رشد زمستانه، و تحمل به خشكي و سرما اشاره كرد (جدول 1). رنگ سنبله و دانه لاين جديد سفيد و نسبت به ريزش دانه نيز مقاوم است. نتايج تجزيه كيفي دانه نشان دادكه ميزان پروتيين دانه لاين جديد 2/12 % بود، و در زمره ارقام با خاصيت نانوايي خوب قرار دارد. در مجموع براساس نتايج عملكرد دانه، معيارهاي پايداري و ويژگي‌هاي مناسب زراعي و كيفي لاين جديد براي كاشت و معرفي در ديمزارهاي مناطق سردسير و معتدل ديم كشور انتخاب شد. گزارش معرفي اين لاين در سال 1388 تهيه و پس از تاييد در موسسه تحقيقات كشاورزي ديم، نام اوحدي توسط كميته ملي معرفي رقم سازمان تحقيقات، آموزش و ترويج كشاورزي براي آن انتخاب و طي نامه‌ي شماره 222/20347 مورخ 24/3/89 به موسسه تحقيقات كشاورزي ديم كشور ابلاغ شد. بذر اين رقم در ايستگاه‌هاي سردسير و معتدل سرد كشور از جمله ايستگاه ديم مراغه قابل دسترسي است.

14 Gene Bank, is a new winter bread wheat line developed through the experiments evaluating Iranian bread wheat landraces to drought stress. Eualuation of the new line under severe drought stress in Maragheh research station (1998-2000) showed that, it was very early, had high grain potential and more drought tolerant compare with Sardari, the check cultivar. It was also studied in advanced and regional uniform yield trails in Maragheh, Ardebil, Qidar, Qamloo, Sararood and Shirvan research stations (2000-04). Results revealed that this line is more tolerant to drought and cold, thus its suitable for cold and moderate-cold drylands of Iran, and it has higher grain yield (2682 kgha-1) and 1000 kernel weight than widely grown improved check cultivars Sardari and Azar 2. It is a winter habit and early maturity, 78 cm plant height, 37g 1000 kernel weight, grain color is white and with 12.2% protein content. Based on these favourable characteristics, the new line was officially released by Agricultural Research, Education and Extension Organization of Iran in 2010 under the name of Ohadi.