مجمع الصنايع(تجربه نوگرايي در مشاغل كارگاه هاي سلطنتي دوره قاجاريه)

Majmaʹʹol-Sanayeʹʹ (An Experience of Modernity in Businesses of Royal Workshops During the Qajar Era)

روند نوگرايي علمي، اجتماعي، و فرهنگي در دوره قاجار با تاسيس مدارس ويژه‌اي مانند دارالفنون و مجمع‌الصنايع همراه است. در مورد دارالفنون كم و بيش مطالب درخوري در دست است، اما در مورد مدرسه مجمع‌الصنايع،اطلاعات زيادي وجود ندارد. اين مدرسه، در دوره ميرزا تقي‌خان اميركبير و بر‌اساس الگوي كهن توليد خرده‌كالايي در بيوتات سلطنتي برپا شد تا مانند موسسه‌اي پيشگام در راه‌اندازي برخي رشته‌هاي جديد توليدي و فناورانه،و يا احيا و ارتقاي برخي رشته‌هاي توليديِ از رونق افتاده در دوره ناصري عمل كند.اين تجربه‌، در عرصه سياست‌گذاري در حوزه فناوري، تجربه‌اي منحصر‌به‌فرد بود. در اين مقاله، تاريخچه و روند تحولات اين مدرسه مورد بررسي و تحليل قرار مي‌گيرد و از اين رهگذر، موضوع تجربه مزبور به‌عنوان تداوم الگوي كهن توليد كارگاهي سلطنتي، در دوره قاجار، ارزيابي مي‌شود. پژوهش حاضر درصدد پاسخ به سوالات زير است: 1)مدرسه مجمع‌الصنايع تا چه اندازه متاثر از الگوي تشكيلات بيوتات و تا چه اندازه تجربه‌اي نوين بود؟ 2) علل تاسيس مدرسه چه بود؟ 3) تاسيس مدرسه مجمع‌الصنايع چه تاثير مشخصي در فضاي فناورانه،هنري، و فرهنگي آن دوران داشت؟ تجربه مدرسه مجمع‌الصنايع را مي‌توان كوشش دربار قاجار براي بازسازي و نوسازي بخش توليد كالايي بيوتات دانست و تاسيس آن با هدف استقرار، بخشي نوين در توليد كالا و سازمان صنفي مربوط صورت گرفت تا از اين رهگذر هزينه‌هاي دربار كاهش يافته و برخي پيشه‌ها و صنايع نوين ترويج شوند. سكوت منابع در مورد مدرسه و عملكرد آن و افت و خيز و ركود در فعاليت‌هاي مدرسه امكان تاثير‌گذاري موثر آن در فضاي توليد حرفه‌اي و تحول نظام توليد شهري كشور را سلب كرده بود. نتيجه‌گيري:نتيجه تحقيق نشان مي‌دهد تجربه برپايي مجمع‌الصنايع ادغام گرايش تجربي پيشيني در سرمايه‌گذاري حكومت در عرصه توليد شهري و بهره‌گيري از تجربيات نوين غرب در اين زمينه بود.اگر‌چه روند برنامه‌ريزي و سياست‌گذاري حكومت در اين زمينه نيز، ‌ مانند ديگر زمينه‌ها ،با مشكلات ساختاري و موانع مختلف روبه‌رو گرديد و از به سرانجام رسيدن تحولي كه خواست اوليه از بنيان آن بود، تحقق نيافت.

The trend of scientific, social and cultural modernity in the Qajar period in Iran was intertwined with the establishment of special schools like Dar ul-Funun and Majmaʹol-Sanayeʹ. There is some information available about Dar ul-Funun, but there is not enough information available about Majma’olsanaye’ school. The founding of this school was based on the old pattern of retail commodity manufacturing in royal estates. This school acted as a pioneering institute to launch some new manufacturing and technology fields, and to restore and improve some outmoded manufacturing fields in the Naseri Era. This was a unique experience in policy-making in the field of technology. This research analyzes the history and development of Majmaʹol-Sanayeʹ school. The main questions posed in this research are: How much was Majmaʹol-Sanayeʹ school affected by the old pattern of Qajari royal estates disciplines, and how much was it affected by the new experience of modernity? What were the reasons for founding this school? And what evident effects did Majmaʹol-Sanayeʹ school have on technology, art and culture of that era? This research concludes that the foundation of the Majmaʹol-Sanayeʹ school was based on a merging of a former experience of the governmental investment in urban manufacturing with the Westʹs new experiences in this field. However, the government’s programming and policy making in this field faced different fundamental problems and obstacles which caused a final failure in the revolution which was expected to happen by founding this school.