قلمرو دين در آراي غزالي و ابن سينا

Realm of Religion in View of Al-Ghazali and Ibn Sina

اگر چه پرسش از قلمرو دين و انتظار بشر از آن متعلّق به دوران معاصر است اما ريشه هاي آن را مي توان در آراي متفكّران مسلمان متقدّم واكاوي نمود. با نگاهي به آراي دو متفكّر جريان ساز در جهان اسلام، يعني ابن سينا و غزالي، رويكردهايي متفاوت در تبيين وجه نياز آدمي به دين آشكار مي گردد. در حالي كه ابن سينا در تحليل فلسفي خود بيشتر بر جنبه هاي حقوقي و كاركردهاي اجتماعي دين تاكيد مي-كند، تمركز غزالي بر ابعاد معنوي و اخلاقي دين بيشتر است. البته اين سخن به معناي ناديده گرفتن وجه معنوي دين از سوي ابن سينا و نيز حذف وجه اجتماعي دين نزد غزالي نيست؛ اما در يك نگاه كلان تر مي توان تحليل ابن سينا از دين را به مدل جمع گرايانه دنيانگر، و تحليل غزالي از دين را به مدل فرد گرايانه آخرت نگر نزديك تر دانست.

Although, the question of the realm of religion belongs to the contemporary thought, but its roots can be found in the views of early Muslim thinkers. Looking at the views of the two main thinkers in the Muslim world, Ibn Sina and al-Ghazali, explains different approaches to religion. While Ibn Sina insists in his philosophical analysis on legal aspects and social functions of religion, Ghazali’s focus is on spiritual and moral dimensions of religion. Of course, this does not mean ignoring the spiritual aspect of religion by Ibn Sina and the elimination of social aspect of religion in al-Ghazali. Ibn Sina’s analysis is close to the Social model of religion and al-Ghazali’s prospective is closer to the individualistic model of religion.