معرفت شهودي در عرفان اسلامي

Intuitive Gnosis in Islamic Mysticism

معرفت شهودي يا شناخت عرفاني معرفتي است متفاوت با معرفت‌هاي متعارف حسي و عقلي. اين نوع معرفت نه از راه تفكر نظري بلكه از راه ياد خدا، مراقبه، تهذيب نفس و زندگي عارفانه به‌دست مي آيد. در اين نوع معرفت بين فاعل شناسايي و متعلق شناسايي فاصله و واسطه نيست و عارف و معروف يا شاهد و مشهود در آن نوعي وحدت يا اتحاد و اتصال دارند. ازاين‌رو، اين نوع معرفت را مستقيم، بي‌واسطه و حضوري مي‌دانند. متعلق اين معرفت خدا، عوالم هستي و به‌طور‌كلي وجه باطني و پنهان عالم است كه از نگاه عارف چيزي جز تجليات الهي نيست. همان‌گونه كه شناخت‌هاي عادي ما داراي تنوع و مراتب است، شهود عرفاني نيز تنوع و مراتب دارد. چنان‌كه ادراكات عادي ما به حسي و عقلي تقسيم مي شوند، كشف عرفاني نيز به كشف صوري و كشف معنوي تقسيم مي شود. از ديدگاه عرفاي اسلامي راه برتر در شناخت خدا و ايمان به او معرفت شهودي است. دو معيار مهم در ارزيابي شهود عرفاني به‌ويژه براي ناعارفان عقل و وحي است. جمع بندي و ارزيابي اجمالي ديدگاه عرفاي اسلامي در اين باب موضوع اين نوشتار است.

Abstract: Intuitive gnosis or mystical knowledge is different from conventional sensual or rational knowledge. This knowledge is not achieved through theoretical contemplation but is attained through remembering God, meditation, purification of soul and mystical life. In this knowledge there is no distance or medium between the object and subject of knowledge. In other words, the knower and the known or the witness and witnessed enjoy a kind of unity or union and connection. Hence, this knowledge is known as direct, intuitive and without medium. The subjects of this gnosis are God, universes of being and inner and hidden worlds which, in the viewpoint of mystic, are nothing but the divine inner manifestations. As our ordinary knowledge is diverse and gradational, mystical intuition too is diverse and gradational. As our ordinary perceptions are divided into sensual and rational, our mystical discoveries are divided into formal and spiritual. From the perspective of Islamic mysticism, the superior path to gnosis of God and faith in Him is intuitive knowledge. There are two criteria for assessment of mystical institution, particularly for non-mystics, i.e. reason and revelation. The main thrust of the present paper is to sum up the viewpoints of the Muslim mystics about this issue.