گزارش دو گونه زنبور پارازيتوييد كوتاه بال متعلق به جنس Euplemus (Hym.: Chalcidoidea, Eupelmidae) از ايران

First report of two brachypterous species of Euplemus (Hym.: Chalcidoidea, Eupelmidae) from Iran

تا كنون هفده گونه زنبور پارازيتوييد از گال زنبور گال‌زاي رزDiplolepis fructuum (Rübsaamen) (Hym.: Cynipidae) در ايران گزارش شده است (3). طي بررسي‌هايي كه روي اين زنبور در نواحي شمالي استان آذربايجان‌غربي انجام گرفت، دو گونه زنبور پارازيتوييد كوتاه ‌بال از خانواده‌ي Eupelmidae، پرورش داده شدند. اين دو گونه تحت عناوين Eupelmus impennis (Nikolʹskaya)و Eupelmus vesicularis (Retzius) شناسايي و به تاييد دكتر G. Gibson رسيدند. اين زنبورها تاكنون از روي گال رز گزارش نشده‌اند و براساس اطلاعات موجود تنها دو گونه‌يEupelmus fulvipes F?rster, 1860 و Eupelmus urozonus Dalman, 1820 از اين جنس در ايران روي گال رز شناخته شده است (3). نمونه‌هاي جمع‌آوري شده در كلكسيون حشره‌شناسي مركز تحقيقات كشاورزي آذربايجان ‌شرقي نگهداري مي‌گردند. گونه‌ي Eupelmus impennis (Nikolʹskaya, 1952): دو زنبور ماده از اين گونه روي گال نسترن وحشي كه در تاريخ 11 تير 1389 در مناطق ماكو و شوط جمع‌آوري شده بود، پرورش داده شد. گونه فوق داراي تخمريز بلندي است كه طول آن 35/0 برابر طول شكم و 6?0 برابر طول ساق پاي عقب مي‌باشد، تگولا قهوه‌اي و همرنگ با قسمت‌هاي مجاور بدن با اندكي جلاي فلزي، اولين بند پنجه پاي مياني بدون خارهاي زيرين، اما بند دوم پاي مياني داراي خارهاي زيرين است. به دليل عدم وجود خارهاي قوي در اولين بند پنجه پاي مياني، وجود يك يا دو خار كوچك در قاعده و دو خار در انتهاي آن و بندهاي پنجه پا نسبتا كوتاه و ضخيم كه در سطح زيرين داراي موهاي متراكم و كوسن‌مانند است، از اينرو توسط Kalina (1981) اين گونه در گروه گونه‌اي mullerneri قرار گرفته است (2). گونه‌ي E. impennis در منطقه‌ي پاله‌آركتيك تنها از اسلواكي و روسيه گزارش شده است ولي تاكنون گزارش مبني بر وجود آن در ايران انجام نشده است. بر اساس منابع موجود بيولوژي آن ناشناخته است (4) و براي نخستين بار در دنيا از گال زنبور گال زاي رز D. fructuum پرورش داده مي‌شود. گونه‌ي Eupelmus vesicularis (Retzius, 1783): سه زنبور ماده از اين گونه روي گال نسترن وحشي كه در تاريخ 11 تير 1389 در مناطق ماكو و شوط جمع‌آوري شده بود، پرورش داده شد. اين زنبور از اروپا، قفقاز و شمال آفريقا گزارش شده است (4) ولي تا كنون از ايران گزارش نشده است. اين گونه از طيف وسيع ميزباني برخوردار است و همانند گونه قبلي از روي راسته‌هاي مختلفي گزارش شده است ولي ارتباط بيولوژيكي آن با D. fructuum نيز براي نخستين بار گزارش مي‌شود. ازميان گونه‌هاي متعلق به جنس Diplolepis از روي گونه‌هاي (Schlechtendal) mayri، nervosa (Curtis)،nodulosa (Beutenmiiller)، rosae (L.) و spinosissma Giraud پرورش داده شده است. باتوجه به اين كه در اين گونه بال جلو تحليل رفته است (بال كوتاه)، از اين رو توسط برخي متخصصين در زيرجنسي بنام Macroneura قرار مي‌گيرد (2). متخصصين (1) اين گونه را در گروه گونه‌اي vesicularis گروه‌بندي مي‌نمايند زيرا بند قاعده‌اي پنجه‌ي پاي مياني داراي خارهاي ضخيم، بند دوم پنجه اغلب در سطح زيرين داراي يك خار كوچك انتهايي در هر طرف بوده و همه پنجه‌هاي پا داراي تعداد زيادي مو در سطح زيرين كه ظاهري شيبه كوسن به آن مي‌دهد. در اين گونه بند دوم شاخك زرد رنگ، پيش قفسه سينه داراي يك برجستگي عرضي با خارهاي قوي مي‌باشد، بخش پهلويي سينه مياني عموما با نقوش ريز، سطح زيرين پنجه پاي مياني داراي خارهاي تيره رنگ، بال اغلب گرد و پهن بوده و به وضوح نوك تيز نشده است، بال عقب كوتاه و تغيير شكل يافته است. قاعده‌ي بند اول شكم همواره زرد رنگ است.

So far seventeen species of parasitic wasps have been reported on rose gall wasp Diplolepis fructuum (Rübsaamen) (Hym.: Cynipidae) in Iran (3). During study of this association in the northern part of West-Azarbaijan (northwest of Iran) two brachypterous eupelmid species were found. These species were identified as Eupelmus impennis (Nikolʹskaya) and Eupelmus vesicularis (Retzius) that was confirmed by Dr. G. Gibson. These two species have not been reported from Iran and only two species Eupelmus fulvipes F?rster, 1860 and Eupelmus urozonus Dalman, 1820 were reared on D. fructuum (3). Eupelmus impennis (Nikolʹskaya, 1952) Material examined: West-Azarbaijan, Maku and Shot, 25 June 2010, ex rose gall wasp Diplolepis fructuum on Rosa canina, R. Mohammadi, 2 females. This species in the Palaearctic region has been reported from Slovakia and USSR (4) but not from Iran. Based on available literatures it’s biology is unknown and in this research it was reared for first time on rose galls of D. fructuum. Eupelmus impennis has long ovipositor sheath (about 0.35 times of gastral length and 0.6 times of hind tibial length); tegulae concolores with adjacent parts of thorax, brown with slight metallic tinge; mesobasitarsus without ventral pegs but second mesotarsus with apicoventral pegs. Kallina (1981) included this species in mullerneri group of Eupelmus because of lacking pegs in ventral surface of mesobasitarsus, having 1 or 2 small pegs at base and 2 at apex; rather short and stout tarsomers and cushions form hairs at ventral excavations. Eupelmus vesicularis (Retzius) Material examined: West-Azarbaijan, Maku and Shot, 25 June 2010, ex rose gall wasp Diplolepis fructuum on Rosa canina, R. Mohammadi, 3 females. Based on its reduced and narrow fore wing (braehypterous), it classifies in the subgenus Macroneura (2). Askew and Nieves-Aldrey (2000) grouped this species in vesicularis species group (1) because mesobasitarsus ventrally with pegs; second tarsal segment at most with one small apical dent on each side ventrally; all tarsal segments with numerous hairs resembling cushions.This species was recorded from Europe, Caucasus and North-Africa (4) but it is new record of this from Iran. It was reported on different insect orders and has wide host range but its biological association with D. fructuum is new. Eupelmus vesicularis was previously reported on five Diplolepis species (mayri (Schlechtendal), nervosa (Curtis), nodulosa (Beutenmiiller), rosae (L.) and spinosissma Giraud). Eupelmus vesicularis has yellow scape; pronotum with transverse crest bearing a row of stout setae; sculpture of mesopleura generally finer; ventral surface of mesotarsus with dark pegs; apical part of the fore wing rather broad and rounded, not sharply pointed apically; hind wings short and strongly modified; gaster nearly always with base of first tergite contrastingly pale.