مشاركت مردم اساس توسعه اجتماعي

People participation, basis of social development

مشاركت مردم اساس توسعه اجتماعي مهدي اكبريان1، ليلا فتحي2 بدون شك توسعه اجتماعي مستلزم مشاركت هاي مردمي در ابعاد مختلف است و در واقع بدون مشاركت نمي توان به توسعه اجتماعي مردم محور، فراگير و پايداري دست يافت. در فرايند توسعه اجتماعي، مشاركت آحاد جامعه مدنظر است و شهروندان قطع نظر از تعلقات قومي و علايق اعتقادي شان، امكان مي يابند تا با توجه به صلاحيت و توانمندي ذهني شان، در تمام پديده ها و متغير ها اثر گذار باشند. توسعه در بسياري از موارد حتي آداب و رسوم و عقايد مردم را نيز در بر مي گيرد [1]. سازمان ملل متحد در دهه 1970 توسعه اجتماعي را به عنوان ظرفيت بيشتر ساختار اجتماعي به منظور ايجاد تغييرات مطلوب در سطح زندگي تفسير كرد. توسعه اجتماعي بيشتر ناظر بر شرايط مطلوب آموزشي، بهداشتي، فقر زدايي، گسترش عقلانيت و بهزيستي اجتماعي است [2]. ميزان اميد به زندگي، ميزان مرگ و مير، توزيع عادلانه درآمد از ديگر شاخص هاي توسعه اجتماعي است [3]. همچنين توسعه اجتماعي مترصد اهداف انسان گرايانه اي مانند آزادي، برابري، صميميت، عدالت، امنيت، صلح، انسجام و وحدت است و به عبارتي مروج و مشوق نهادهاي اجتماعي و نظم اجتماعي انساني شده است [4]. توجه به مشاركت و تاكيد بر نقش آن به عنوان يكي از عوامل اصلي توسعه در جوامع در حال توسعه است. در بررسي و ارزيابي اين برنامه ها عدم بهره گيري از مشاركت مردمي به عنوان عامل اصلي شكست برنامه هاي توسعه ارزيابي شده است [5]. از اين رو پس از آن استراتژي هاي توسعه بر رويكرد مشاركت مردمي به عنوان نياز اصلي بشر تاكيد شده است. بر اين اساس، انسانها بايد به عنوان آفرينشگران فعّال در فرايند تكوين توسعه مشاركت داشته باشند. توسعه واقعي بايد حاصل رفتارهاي خلاق عاملين انساني توسعه باشد. مردم بايد به طور دايمي و در جريان برنامه ريزي، تامين مالي، اجرا و ارزيابي طرح هاي توسعه مشاركت داشته باشند. آنها همچنين مي توانند مجله تخصصي پژوهش و سلامت مركز تحقيقات توسعه اجتماعي و ارتقاي سلامت گناباد دوره ي2، شماره ي 1، بهار و تابستان 1391 نامه به سردبير 1. نويسنده مسوول: كارشناس ارشد رفاه اجتماعي، گروه مديريت رفاه اجتماعي، دانشگاه علوم بهزيستي و توانبخشي نشاني: تهران - ميدان شهيد بهشتي- بلوار دانشجو-گروه مديريت رفاه اجتماعي- دانشگاه علوم بهزيستي و توانبخشي تلفن: 09125236693 نمابر: 22180048-021 پست الكترونيك: mazmr84@gmail.com 2. كارشناس ارشد جامعه شناسي، دستيار علمي دانشگاه پيام نور واحد نظر آباد دريافت: 9/5/90 اصلاح نهايي: 27/11/90 پذيرش: 1/12/90 ? با رفتارها و نگرشهاي خويش درك كنند. توسعه اجتماعي بيش از مشاركت فردي بر مشاركت جمعي مردم تاكيد دارد و در اين صورت جمعيّت ها، سازمان ها و نهادهاي مردمي، شركت كنندگان اصلي در فرايند توسعه مي باشند [6]. يكي از قالبهاي مشاركتي مردم در فرايند توسعه اجتماعي، نهادهاي غير رسمي (Informal Institutions) مي باشند. از جمله مصاديق نهادهاي غير رسمي مي توان آداب و رسوم، ميثاق هاي خانوادگي، دلبستگي هاي قومي و قبيله اي، اقدامات محلي و قواعد ديني و مذهبي اشاره كرد. نهادهاي غير رسمي مي توانند به ادغام اجتماعي، انسجام اجتماعي و پاسخگويي كمك كنند [7]. به عبارت ديگر توسعه اجتماعي منوط به مشاركت قوميتها بر پايه پذيرش موجوديت فرهنگي آنها است و در اين مورد توجه به شناخت اقوام و احترام به فرهنگ آنها و تقويت مشاركت قوميتها ضروري است [7]. به نظر مي رسد لازم است رويكردي را اتخاذ نمود كه انسان را به دور از هر گونه تبعيض (قومي، نژادي و غيره)، محور توسعه قرار دهد. اين رويكرد بايد زمينه مشاركت قوميتها در قالبهايي چون نهادهاي غيررسمي و جامعه مدني محلي (NGOs, CBOs, CSO) را فراهم سازد. رويكردي كه مشاركت فعّال را جانشين انفعال و انزوا، شموليت را جانشين محروميت و حفظ شان و احترام اقوام را جانشين تحقير آنها قرار دهد. با ظرفيت سازي و فراهم آوري ملزومات توسعه و بهره گيري از مشاركت فعّال قوميتها مي توان به توسعه اجتماعي فراگير و متوازن دست يافت [1]. در كشورهاي جهان سوم، عقيده بر اين است كه توسعه هم در خدمت جامعه و هم در خدمت فرد است. اين موضوع بخصوص در برنامه هاي توسعه اي كه بر پايه مشاركت مردم استوار است بيشتر ديده مي شود. ولن مي گويد مشاركت مردمي، يعني همراهي كساني كه امر توسعه بر نحوه زندگي آنان تاثير مي گذارد يا به عبارت دقيقتر، مشاركت بهره برداران توسعه كليد موفقيت هر اقدامي است كه به منظور نيل به توسعه انجام مي گيرد. هدف توسعه نيز داشتن جامعه اي سالم است كه در اين ميان نقش مشاركت مردم در فرآيند توسعه قابل توجه است [1].

Social development undoubtedly requires people participation in different domains. It seems without participation, we cannot achieve a people-centered, inclusive and sustainable social development. In the social development process, all citizens with various ethnic and religious interests are able to affect on all the social phenomena and variables, based on their competencies and mental capacities. It is indicated that community members should be permanently involved in all steps of developmental projects including planning, financing, implementation and evaluation. They could create such designs with their behaviors and decisions and understand its achievements as products of their behaviors and attitudes. In social development, community participation is more emphasized than individual participation. So, grassroots organizations and public institutions are main participants in the developed process. On the other hand, social development requires participation of different ethnic groups based upon acceptance of their cultures. In other words, attention to recognize ethnic groups, respecting their cultures, and strengthening their participation would be necessary in social development process. One of the people participatory forms of people in social development process is membership in Informal Institutions. This approach should provide conditions to facilitate the ethnic groups’ participation in these institutions and various types of local civil society. Achieving social development goals, we should consider a human-oriented approach to development, away from any kind of discrimination.