داستان‌هاي شاهنامه فردوسي: از استقلال تا انسجام (بررسي و نقد آراي تاريخ محور و اسطوره محور در تحليل ساختار روايي شاهنامه و ارايه طرحي الگويي از ساختار اثر با استفاده از رويكرد نقد توصيفي)

Shah-name Stories: from Independence to Solidarity (A Survey and Critique of Mythological and Historicist Views on the Narrative Structure Analysis of Shah-name: Presenting a New Paradigm of Structure

داستان‌هاي شاهنامه فردوسي در عين استقلال نسبي، در مجموعه‌اي منسجم، يك كل را تشكيل مي‌دهند. اين پيچيدگي روايي باعث شده است، شاهنامه پژو‌هان از ديرباز براي كشف پيوند‌هايي كه داستان‌ها را به يكديگر متصل مي‌كند، كوشا باشند. در تحليل ماهيت تاريخي يا اساطيري شا‌هان شاهنامه و خوانش محور طولي داستان‌ها، سه نوع ديدگاه وجود داشته است: تقسيم بندي سه‌گانه برتلس و پيروانش، چون صفا و استاريكف؛ تفسير‌هاي تاريخ محور تاريخ گراياني چون كريستن سن، بويس، هنينگ و خالقي مطلق از پيوند‌هاي تاريخي ميان داستان‌هاي مستقل؛ تاويل اسطوره بنياد اسطوره گراياني چون دومزيل، ويكاندر، سركاراتي و مختاري كه انسجام محور طولي متن را بر ژرف ساخت اساطيري نظام مند آن مبتني دانسته‌اند. در اين جستار، ضمن بررسي و نقد اين نظريات، كوشش شده، بر اساس رويكرد نقد توصيفي، دلايل انسجام روايي اين اثر، تحليل و محور طولي داستان‌هاي شاهنامه فردوسي به سه بخش اصلي كه خاصيت الگويي دارند تقسيم شود: الگوي نخست: "تاريخ اساطيري" يا "تاريخ نمادين انسان و ايران" (از كيومرث تا كيخسرو)؛ الگوي دوم: "تاريخ ديني" يا "تاريخ دين آوري" (از لهراسپ تا بهمن كياني) و الگوي سوم: "تاريخ روايي" (از بهمن هخامنشي تا انتها). اين سه طرح، الگويي و تكرارشونده‌اند كه با طبيعت چرخه و تسلسلي زمان در جهان اساطير همخواني دارند، در نتيجه مي‌توان تجليات ساختاري آنها را در پيكره روايي شاهنامه مشاهده كرد.

The stories of Ferdowsi’s, Shah-name, despite seeming independence, create, in a coherent form, an organic whole. This narrative complexity has caused scholars for a long time, to attempt to discover links that connect the stories. There have been three viewpoints regarding the analysis of mythical or historical features of Shah-name kings, and the interpretation of the longitudinal axis of its narratives: the triple division of Bertels and his followers, as Safa and Starikov; the historicist interpretation of critics such as Arthur Christensen, Mary Boyce, W. B. Henning and Khaleghi-e Motlagh, concerning the historical connections between stories; and the mythological interpretation of mythologists, such as Dümézil, Wikander, Mayrhofer, Sarkarati and Mokhtari, known to have based the solidarity of the longitudinal axis of the text on its systematic mythological deep-structure. This paper, after the examination and Critique of these theories, has attempted to give a new reading of raison d’être of the narrative solidarity of Shah-name, based on descriptive criticism, and finally, divide the longitudinal axis of the stories into three major paradigms: The First being "The Mythical History" or "The Symbolic History of The Race of Man, and of Iran" (from Kayumarth to Keikhosrow); the Second being:"The History of the rise of Religion" or "the Religious History" (from Lohrasp to Kayanid Bahman); and the Third: "the Narrative History" (from Achaemenid Bahman to the end). The aforementioned triple paradigm is a recurrent model, compatible with the cyclic nature of mythological continuity of time. Accordingly, it is possible to perceive the structural manifestations of these patterned models in Shah-name’s narrative structure.