تحليلي سازه انگارانه از رفتار دولت هاي بزرگ با ايران در دوره رضا‌شاه

A Constructive Analysis of Great States’ Behavior towards Iran during Reza Shahʹʹs Rule

هدف اصلي اين مقاله، بررسي رفتار دولت هاي بزرگ با ايران در دوره حكومت رضا‌شاه از منظر سازه انگاري است. با توجّه به هدف مذكور، دو فرضيه مقاله عبارتند از: «1. سياست‌هاي استعماري و فشارها و دخالت‌هاي مستمر دولت هاي روس و انگليس در ايران باعث شد تا حكومت رضاشاه، اين دو قدرت بزرگ را به منزله «دشمن» و «غير» تلقي كرده، در صدد جاي‌گزيني يك «قدرت يا نيروي سوم» در ايران برآيد؛ 2. پيش‌روي ارتش آلمان در جنگ دوم جهاني در جبهه غرب و در نهايت حمله به شوروي، منجر بدان شد كه انگلستان و شوروي نگرش خود را نسبت به آلمان به عنوان يك «دوست» يا «متّحد» تغيير داده، او را «دشمن» خود بپندارند و در نتيجه نزديكي ايران با آن كشور و نفوذ روز افزون آلمان ها در ايران براي آن‌ها غير قابل تحمّل گرديد، به‌طوري‌كه سرانجام ايران را به اشغال خود درآوردند». براي ارزيابي فرضيه بالا، بعد از مقدّمه و اشاره به سابقه پژوهش، در بخش نخست، كه به چهارچوب و مباني نظري اختصاص دارد، جايگاه نظريه سازه انگاري در سياست خارجي دولت ها و روابط بين‌الملل و در بخش دوم، به كمك چهارچوب نظري ارايه شده در بخش قبل، بعضي از مهم ترين جنبه هاي روابط دولت هاي بزرگ با حكومت رضا‌شاه، به ويژه چگونگي و چرايي تقابل متّفقين و ايران، به اجمال بررسي و در پايان نيز از مباحث نتيجه گيري شده است.

The aim of this essay is to analyze the behavior of great states towards Iran during Reza Shah’s rule. With this aim in mind, the two main hypotheses of this essay are: 1- Colonialist policies and pressures and continued interference of Russian and British states in Iran made Reza Shah’s government consider these two great powers as ‘enemies’ and decide to replace them with a ‘third power’. 2- German army’s advance on western front and finally its invasion of the Soviet Union made Britain and the Soviet Union to reconsider their view of Germans as their ally and see it as their enemy. In its turn, Iran’s tendency towards Germany became intolerable for them which led them to decide to occupy Iran. After the introduction and mentioning of the research background, we have explained the application of Constructivism theory in the study of states’ foreign policies and international relations. Next we expound on different issues regarding the relations between Iran and the Allies, especially the reason and the nature of the Allies’ confrontation with Iran. In the end, conclusions derived from the analysis will be presented.