نقش فطرت در اثبات مبدا در منظومه معرفتي حكيم شاه آبادي

The Role of Fitrah in the Argumentation for the Existence of God from Shahabadiʹʹs Perspective

آيت‌الله ميرزا محمدعلي شاه‌آبادي، از بنيان گذاران نظريه فطرت در قرن اخير به شمار مي رود. رهيافت شاه آبادي به نظريه فطرت، درون ديني و احياناً آميخته با رويكرد ذوقي و عرفاني است. در عين حال، برخي از نظريه پردازي هاي وي از پشتوانه فلسفي و عقلاني برخوردار است. شاه آبادي، با تمسّك به مقتضيّات فطرت انساني، از طرق متعدّدي به اثبات خداوند و صفات كمالي او پرداخته است. تمسّك به فطرت عشق به كمال مطلق، فطرت افتقار، فطرت امكان، فطرت انقياد، فطرت خوفيّه، فطرت اميد، فطرت حبّ اصل و بغض نقص، از جمله طرقي است كه شاه-آبادي بدين منظور پيموده است. اساس دو برهان فطرت افتقار و فطرت امكان، به ترتيب، ميراثي صدرايي و سينوي است كه شاه آبادي با بياني جديد، آن را ارايه كرده اما ديگر موارد، از نوآوري هاي حكيم شاه آبادي محسوب مي شود. به نظر مي رسد كه بعضي از براهين شاه آبادي، همچون برهان فطرت انقياد، فطرت خوف و فطرت حبّ اصل و بغض نقص، از حيث صغروي، در گفتمان عقلاني و فلسفي قابل دفاع نيست؛ اما بعضي، همچون برهان فطرت عشق و فطرت اميد، قابل اتكا بوده و مورد تمسّك برخي حكماي متاخّر قرار گرفته است.

Mohammad Ghafoorinezhad Ayatollah Mohammadali Shahabadi is of the founders of the theory of Fitrah (inborn disposition of human) in the last century. His approach to this subject is religious and mystical, but some of his theorizations are from philosophical and intellectual perspective. Shahabadi, resorting to characteristics of Fitrah, has proved existence of God and his attributes through various ways. Natural love to ultimate perfect, innate requirement, innate possibility, innate subjugation, innate scare, innate hope, innate love to the origin and hatred of deficiency are some of these ways. Most of these arguments are innovations of Shahabadi. I think that some of these proofs, such as the proof of subjugation, scare, love to the origin and hatred of deficiency cannot be defended in intellectual and philosophical discourse, but the others can be correct.