نقد روان شناختي شخصيت ضحاك در شاه نامه

The psychological treatment of Zahhak’s character in Shahnameh

در شاه نامه داستان هايي بي شمار مي توان يافت كه از بن مايه هاي ژرف اساطيري برخوردار است. داستان ضحاك از جمله اين داستان هاست. ضحاك با دروني بسيار تاريك و رواني آشفته، موجودي هراس انگيز در ميان اسطوره هاي ايراني است. داستان ضحاك به دليل برخوردار بودن از بن مايه هاي اساطيري در اوستا، بارها مورد نقد و بررسي واقع شده است. در اين مقاله سعي شده است، اين داستان از ديدگاه نقد روان شناسي مورد بررسي قرار گيرد. به اين ترتيب كه شخصيت ضحاك و ارتباط او با عناصر اطرافش از ديدگاه روان شناسي (بيش تر برپايه نظريه هاي يونگ و فرويد) مورد توجه قرار گرفته است. از آن جا كه نقد اسطوره گرا و نقد روان كاوانه پيوندي نزديك با يكديگر دارند، نگارنده در اين مقاله كوشيده است به مفاهيمي چون توتم و تابو كه عناصر كليدي در نظريه فرويد بوده توجهي ويژه نمايد. هم چنين با پرداختن به انواع عقده ها نظير پدركشي و طغيان بر پدر كه ريشه در ناخودآگاه جمعي دارد و از عمده ترين نظريات يونگ است به لايه هاي دروني شخصيت ضحاك نفوذ كرده تا توجيهي براي پاره اي از كنش ها، واكنش ها، تنش ها و كشمكش هاي رواني او بيابد و به بسياري از پرسش ها در مورد شخصيت ضحاك و روان تاريك او پاسخ گويد.

In shahnameh numerous folktales can be found with profound mythical bases. Zahhak’s story is then an outstanding example of a mythical fiction. Zahhak with his dark and vicious soul is a monster in Persian mythology. In this article an effort has been made to examine the story and its characters from the psychological perspective based on the theories of Freud and Jung. Emphasis has been put on such terms as Totem, and Taboo, Key words in Freud’s theory. Since both the psychological and the mythological criticisms are closely related, in applying the Oedipus complex, rooted in the collective unconscious, and one of the main theories of Jung, the author aims to penetrate into the dark recesses of Zahhak’s character in order to explain his actions, reactions, tensions, and his psychological conflicts to reveal his true identity and dark soul.