ادب و سلوك عرفاني

Mistic Behaviour

منظور از ادب در عرفان و تصوّف، حفظ حدود و حريم بندگي و عدم تجاوز از آن مي‌باشد. انساني كه قصد دارد راه معنوي رسيدن به خدا را بپيمايد، براساس توصيه و تاكيد بزرگان تصوّف و عرفان، آداب و رسومي را بايد رعايت كند كه از لوازم ضرور اين راه است. صوفيان با توجّه به آيه‌ي شريفه‌ي « الحافظون لحدود الله» و حديث نبوي «ادّبني ربّي فاحسن تاديبي» ريشه‌ي آداب سلوك را قرآن و سيره‌ي پيامبر اكرم (ص) مي‌دانند. بنابراين، ضمن تعريف و تقسيم بندي، به رعايت آن هم تاكيد داشته و خود نيز به آن عمل مي‌نمودند. در تذكره‌ها و متون عرفاني گفتارها و رفتارهايي را مي‌توان مشاهده كرد كه نشان دهنده‌ي عمق توجّه مشايخ به رعايت ادب در مسير سلوك است. عمده‌ي مطلب به جاي مانده در مورد ادب صوفيانه شامل تعريف‌ها و تقسيم بندي‌هاي مختلف آن مي‌باشد. هجويري در كشف المحجوب، خواجه عبدالله انصاري در منازل السّايرين و صدميدان و ابن عربي در فتوحات مكيّه از جمله‌ي عارفاني هستند كه در ارايه‌ي تقسيم بندي براي آداب سلوك پيشگام بوده‌اند. امّا در اين ميان ابن‌عربي در ارايه‌ي نظر خويش به جوانب و نكات ظريف بيشتري توجّه نموده است و ادب را به دو دسته‌ي متمايز حال و مقام تقسيم كرده و سپس ادب مقام را به چهار دسته‌ي ادب شريعت، ادب خدمت، ادب حق و ادب حقيقت تقسيم نموده و همچنين براي ادب حال نيز تقسيماتي مانند ادب شريعت، ادب در مكان، ادب در زمان، ادب وضعي، ادب احوال، ادب اعداد، ادب خدمت، ادب حق و ادب حقيقت ذكر كرده است. در اين مقاله، ابتدا معاني متفاوت ادب بررسي شده و سپس به شرح ادب عارفانه يا صوفيانه پرداخته مي‌شود.

Correct attitude (Adab) in Sufism and mysticism is to be bound to limitations, and to follow sanctuary of sanctity not violating them. The one who intends to take his spiritual path to God, according to the great sufists and mystics, ought to follow some correct attitudes and rituals that are necessary for his spiritual progress. According to the verse "those who keep limits set by Allah", and the Prophetʹs hadith "God gave me correct attitude, the best correct attitude" the Sufi believe that the correct attitudes of mystical progress have their root in the Quran and prophet Mohammadʹs types of deeds. So they defined, classified, and observed those attitudes. In the sufi biographies and mystical writings one can find some conducts and behaviors that show how deeply they were devoted to observe correct attitudes on their mystical journey. The majority of works about mystical correct attitudes available to us today include different definitions and classifications. Kashf-al-Mahjoob (Unveiling the Veiled) by Hajveri, Manzel al Saʹerin(The Stages of the Wayfarer), Sad Maidan (The One Hundred Fields) by Khwaja ʹAbdullah Ansari, and Ibn ʹArabi in Al-Futuhat al-makkiyya (The Meccan Openings) are among the forerunners of the Sufi who classified the correct attitudes. However, Ibn ʹArabi gives heed to more details and delicate issues and classifies correct attitudes into two groups: spiritual state attitude (Adab hal) and spiritual station attitude (Adab Maqam). Then, he divides spiritual station attitude into four categories: correct attitude of the law (adab al-shariʹa) correct attitude of service (adab al- khidma), correct attitude of right (adab al-haqq) and correct attitude of truth (adab al-haqiqat) . In the same way, he distinguishes different kinds of spiritual station attitudes such as correct attitude of the law, correct attitude in time, correct attitude in place, correct attitude of condition, correct attitude of numbers, correct attitude of service, correct attitude of right, and correct attitude of truth. In this article, various meanings of correct attitude are examined, firstly, and then the Sufi or mystical correct attitude is explained.