مفهوم نظام و كاربرد آن در فقه و اصول

يكي از مسايلي كه همواره در ابواب مختلف فقه، اصول و ساير متون اسلامي، موردتوجه و تاكيد دانشمندان اسلامي قرار گرفته،مسيله «حفظ نظام» است. اين اهتمام ناشي از اهميت اجتماع و سامان داشتن زندگي اجتماعي مردم و پرهيز از هرج و مرج و اختلال امور در اسلام است. اين مسيله به اندازه‌اي پركاربرد است كه مي‌توان آن‌را به عنوان يك قاعده فقهي مهمّ و فراگير، طرح كرد و مورد بررسي قرارداد؛ هرچند در آثار فقهي پيشينيان، از چنين قاعده‌اي نام برده نشده است. اما اينكه اصطلاح «نظام» به چه معني و مفهومي به كار رفته و داراي چه مراتبي است و ميان هر يك از اين مراتب چه رابطه‌اي برقرار است و هر يك چه احكامي دارد، موضوع تحقيق حاضر را تشكيل مي‌دهد كه به نوبه خود نوآوري نيز محسوب مي‌شود.روش تحقيق در اين مقاله، روش توصيفي و كتابخانه‌اي است؛ بدين صورت كه ابتدا با توجه به كاربردهاي لغوي و اصطلاحي نظام، انواع آن را برشمرده، آنگاه موارد كاربرد اين مسيله در لسان فقها را به بررسي مي‌گذاريم.

One of the issues that has always been of interest to and emphasized by Muslim scholars in various sources of jurisprudence, principles, and other Islamic texts is the issue of “preserving the socio-political system.” This endeavor results from the importance of community, integration of people’s social life, and avoidance of anarchy and disturbances in social affairs in Islam. This issue is so widely applicable that it can be brought up and examined as an important and pervasive legal principle; although such a principle is not mentioned in earlier legal works. However, such questions as what meaning the term nizam has been used in, what ranks it enjoys, what relation exists between these ranks, and what rulings each one has, are the subject of the present research, which is regarded as an innovation in its own right. The research method employed in this article is the descriptive and library method; that is to say, first, with respect to its lexical and technical applications, various types of nizam are recounted, and then the instances for the application of this issue in jurists’ language are examined.