اصطلاحنامه: ابزاري مهم در نمايه سازي منابع آرشيوي

Thesaurus An Important Tool for Indexing Archival resources

مقاله حاضر، با شرح مختصري درباره زبان نمايه‌سازي به منزله يكي از عواملي كه بر كارايي نمايه‌سازي تاثير مي‌گذارد، شروع شده؛ موضوع با مروري بر زبان‌هاي نمايه‌سازي پي گرفته مي‌شود. اصطلاحنامه، به لحاظ ساختاري و كاركردي تعريف شده، شرح داده مي‌شود. در ادامه، تاريخچه اصطلاحنامه در ايران و خارج از كشور آورده شده است. شكل اصطلاحنامه (نحوه نمايش اصطلاحات و روابط معنايي آن‌ها) بيان شده، قواعد تدوين اصطلاحنامه از دو وجه كنترل اصطلاح شناختي و تعيين روابط اساسي تزاروسي، مورد بررسي قرار مي‌گيرد. سپس ساختار اصطلاحنامه از منظر تدابير و سازوكارهاي آن براي ايجاد جامعيت و مانعيت بيش‌تر در بازيابي اطلاعات، شرح داده مي‌شود. آن دسته از سازوكارهاي اصطلاحنامه كه مي‌توانند به جامعيت بيش‌تر در بازيابي اطلاعات بينجامند و در اين مقاله مورد بررسي قرار گرفته‌اند، عبارتند از: 1- كنترل مترادف‌ها (روابط غيرسلسله مراتبي)؛ 2- كنترل شكل واژه‌ها به لحاظ جمع يا مفرد بودن و حذف قيدها، صفت‌ها و مصدرها؛ 3- حفظ اصطلاحات به صورت بسيط و عام و تجزيه به عوامل معنايي؛ 4- سلسله مراتب رده‌اي و روابط وابستگي؛ 5- تحليل چهريزه‌اي و تحليل خوشه‌اي. سازوكارهاي مورد بررسي براي ايجاد مانعيت بيش‌تر در بازيابي اطلاعات، عبارتند از: 1- اخص‌گرايي و پيش همارايي؛ 2- استفاده از شاخص ربط و شاخص نقش. در پايان، تفاوت اصطلاحنامه‌ها با سرعنوان‌هاي موضوعي و طرح‌هاي رده‌بندي، آورده شده است.

This article begins with a brief description of the indexing language as a factor that affects the efficiency of indexing. After reviewing different indexing languages which are natural indexing language, free indexing language, and controlled indexing language, the article describes the structure and function of thesauruses. Next it provides a short history of thesauruses, inside and outside Iran and then explains the form of thesauruses (the method they use for presenting terms and the semantic relations). The rules of developing thesauruses are studied from two aspects: vocabulary control and determining basic thesaurus relations. Then their structure is studied in terms of the solutions they provide for enhancing precision and recall in information retrieval. Finally, the differences between thesauruses, subject headings and classification schemes are explored.