مدل شايستگي مرتع از جنبه زنبورداري با استفاده از GIS (مطالعه موردي: مراتع طالقان مياني)

A Study of range suitability model for apiculture by using GIS (Case study: Central Taleghan rangelands)

قابليت استفاده از مرتع جهت كاربري زنبورداري، با درنظر داشتن بهره برداري پايدار از اراضي و ارايه مدل موردي تعيين شايستگي مرتع طالقان مياني از اهداف اين تحقيق بوده است. لذا در تعيين شايستگي مرتع با استفاده از روش پيشنهادي فايو (1991) و سامانه اطلاعات جغرافيايي(GIS) با ملاحظه عوامل موثر بر شايستگي زنبورداري و تلفيق آن ها نقشه هاي نهايي ارايه گرديد. نمونه برداري در تيپ هاي گياهي منطقه به روش تصادفي- سيستماتيك با استقرار 3 ترانسكت 200 متري و 30 پلات يك متر مربعي در راستاي آن مستقر و داده هاي حضور و عدم حضور گياهان شهد زا و گرده زا، درصد پوشش گياهي شهد زا وگرده زا، تراكم و درصد تركيب پوشش گياهي مورد علاقه زنبورعسل برداشت گرديد. در تعيين شايستگي مرتع جهت زنبورداري سه زير مدل پوشش گياهي، عوامل محيطي و منابع آب لحاظ گرديد. در زير مدل پوشش گياهي (طول دوره گلدهي، تركيب گياهي شهد زا و گرده زا و جذابيت گونه هاي مورد استفاده زنبورعسل)، در زير مدل عوامل محيطي نيز جاده و مسيرهاي دسترسي به تيپ ها، ارتفاع و دما به طور مساوي و خاك (با تاثير غير مستقيم آن بر پوشش گياهي) و در نهايت در زير مدل منابع آب (دسترسي به منابع آبي) از فاكتورهاي موثر و تاثيرگذار به دست آمد. از بين عوامل مورد بررسي كاهش درصد پوشش گياهي شهد زا و گرده زا، وجود گياهان با كلاس-هاي پايين جذابيت (III) و (IV) و كوتاهي طول دوره گلدهي، جاده و خاك در بعضي از تيپ ها از مهمترين عوامل محدود كننده شايستگي و پراكنش مناسب منابع آب، دما و ارتفاع در منطقه مهمترين عوامل مطلوب و افزايش دهنده شايستگي مرتع براي زنبورداري در منطقه مورد مطالعه بودند. نتايج حاصل از تعيين شايستگي مراتع طالقان مياني نشان مي دهد كه از مجموع 2/37977 هكتار اراضي منطقه مورد مطالعه، 235 هكتار (61/0 درصد) در طبقه شايستگي 1S (بدون محدوديت)، 7798 هكتار (53/20 درصد) در طبقه شايستگي 2S (با محدوديت اندك)، 9961 هكتار (29/26 درصد) در طبقه شايستگي 3S (با محدوديت زياد)، 8861 هكتار (33/23 درصد) در طبقه شايستگي N (غير شايسته) بوده و دركل حدود 21 درصد منطقه، داراي طبقه شايستگي عالي تا خوب از نظر زنبورداري به دست آمد.

The objective of this research was presenting a case model for determining of range suitability of central Taleghan region for sustainable bee keeping activities. After considering the factors affecting range suitability for beekeeping, final suitability map was created by using the suggested method of FAO and GIS software. Random sampling was done in vegetation types, using 30 (1×1m) quadrates along three 200m long transect. Investigation on quality and characteristics of rangelands showed that three sub models of vegetation cover (flowering period, the rate of attractiveness of plants and vegetation cover percent), environmental factors (roads and access roads to vegetation, elevation, temperature and soil characteristics) and hydrology (water resources) played the main role in the determination of range suitability for bee keeping. Decreasing of nectar or pollen in the vegetation cover, an existence of low quality plants (classes III and IV) along with the shortage of flowering period, poor soil conditions and lack of roads in some vegetation types were among the most limiting factors of range suitability for bee keeping in the study area. In contrast, suitable distribution of water resources, elevation and temperature increased the rangelands suitability for bee keeping. According to our results from 37977.2 hectares of studied rangelands, 235 hectares (0.61%) classified as S1 of suitability (without limitation for bee keeping), 7798 hectares (20.53%) classified as S2 class (with limitation), 9961 hectares (26.29%) classified as S3 class (with high limitation),and 8861 hectares (23.33%) classified as N class (non suitable). Generally, 21% of the area had an acceptable score as excellent suitability for bee keeping.