وحدت دروني اديان در انديشه مولانا

The inner unity of religions in Mowlana’s thoughts

سنت عرفاني اسلام كه مباني و آموزه‌هاي آن بخوبي در آثار عارفان مسلمان ترسيم و تبيين شده است، يكي از عناصر ارزش‌مند فرهنگ و هويت ديني ما به شمار مي‌آيد و بازخواني آن براي كشف قابليت‌ها و ظرفيت‌هايش در عرصه جهاني شدن و تبادل افكار و انديشه‌ها، وظيفه و رسالتي است كه بيش از همه بر دوش انديش‌مندان فكور و آگاه نهاده شده است. در اين نوشتار انديشه‌هاي مولانا را بازبيني و بازخواني كرده و كوشيده‌ايم تا رد پاي يكي از نظريات جديد در عرصه دين پژوهي تطبيقي را در آن نشان دهيم. نظريه «وحدت متعالي اديان» يا «وحدت دروني اديان» كه اساس آن بر پايه تفكيك شريعت و طريقت نهاده شده است، كم يا بيش در انديشه‌هاي مولانا جلال ‌الدين محمد بلخي ديده مي‌شود. مولانا در آثار خود، با تكيه بر اصل محوري «وحدت وجود»، به يگانگي اديان اشاره كرده و محتواي دروني اديان را برتر از صورت ظاهري آن‌ها دانسته است. انديشه وحدت گرايانه مولانا در باب اديان، گاهي بر پايه كثرت ظاهر و وحدت باطن، بنا شده و گاهي بر مبناي وحدت حقيقت و اختلاف منظر تبيين گرديده است.

Islamic Gnostic tradition whose principles and teachings are well portrayed in the works of Moslem mystics is central to our cultural heritage and religious identity. Revision of such works in order to discover its potentialities at a time when globalization and dialogue among civilization are of prime importance, is a commitment laid on the shoulder of great scholars. In this article Mowlana’s thoughts are revised to find the footprints of a new theory in the field of comparative religious studies, that is inner unity of religions which is based on the separation of religious law, and the mystic path encountered often in his works. Insisting upon the main principle of ‘unity of existence’ he regards the inner contents of religions far superior to their outward surface. The unifying thought of Mowlana in this regard is expressed sometimes based on the multiplicity of forms and unity of essence, and sometimes is based upon the unity of truth and difference in views.