نظريه فلاسفه درباره چيستي و كاركرد عقل عملي

Philosophers’ View concerning the Quiddity and Function of Practical Intellect

فلاسفه امتياز نفس انساني از نفس حيواني را به عقل نظري و عملي مي‌دانند. اما در بيان چيستي اين دو عقل در ميان ايشان اختلاف نظر وجود دارد. با تامل در كلمات ايشان حداقل چهار تفسير درباره اين دو عقل قابل استنباط است. اين نوشتار پس از گزارش اقوال و بيان كاركردهاي عقل عملي به ارزيابي آرا و تبيين نظريه مختار پرداخته است. قول مشهور در ميان متاخران اين است كه در نفس انساني بيش از يك عقل وجود ندارد كه همه علوم و احكام كلي را ادراك مي‌كند. اما چون اين علوم بعضي نظري صرف بوده و به حقايق خارجي و نفس الامري اختصاص دارد به آن‌ها عقل نظري گفته مي‌شود. اما بعضي ديگر چون احكام مربوط به اعمال اختياري انسان است به آن‌ها عقل عملي گفته مي‌شود. در اين تفسير امتياز دو عقل از يكديگر اعتباري و به مدرَكات آن‌ها است. به باور اين مقاله اين تفسير به رغم شهرت آن مورد نظر اساطين حكمت نبوده و با اشكالات متعدد مواجه است. اما اقوال ديگر با اندكي تسامح به تفسير واحد و جامعي قابل ارجاع مي‌باشند و آن اين كه فعل اولي و بالذات عقل عملي استنباط احكام جزيي عملي از احكام كلي عقل نظري است كه چون اين احكام در حاكميت عقل بر قواي بدني، سبب پيدايش اراده در نفس براي صدور افعال اختياري و صنايع انساني مي‌گردد به عقل عملي قوّه عامله نيز گفته مي‌شود.

Philosophers view the advantage of human soul over animal soul in theoretical and practical intellect. However, there is disagreement among them in stating the quiddity of these two intellects. With a deliberation on their words, at least four interpretations can be implied from these two intellects. After reporting the statements and expressing the functions of practical intellect, the article goes on to evaluate and explain the selected theory. The generally accepted view among the later scholars is that there is no more than one intellect in human soul, which understands all the general sciences and rulings. However, since some of these sciences are merely theoretical and dedicated to external and noumenal realities, they are called theoretical intellects. In this interpretation the distinction of the two intellects from one another is nominal and is in their objects of perceptions (mudrakat). As maintained in the article, despite its popularity, this interpretation is not of interest to the distinguished philosophers and is facing various problems. But other statements, with slight tolerance, can be referred to a single comprehensive interpretation; i.e. The first and essential act of practical intellect is to infer partial practical rulings from general rulings of theoretical intellect, and since these rulings in the sovereignty of intellect over physical faculties cause the appearance of will in the soul for issuance of voluntary acts and human fabrications, the practical intellect is also called “practical faculty”.