نقش كارست ژيپسي در انتقال آلاينده‌ها از سد باطله معدني آق دره- تكاب

The Role of Gypsum Karst in Contaminant Transportation from Agh Darreh Tailing Dam in Iran

سد باطله آق دره كه در 23 كيلومتري شمال تكاب در استان آذربايجان غربي واقع شده است، به منظور انباشت باطله معدني مورد استفاده قرار مي‌گيرد. اين سد در ساختگاهي احداث شده است‌كه به علت وجود ژيپس در پي و بخش‌هايي از مخزن آن، ساختگاهي ويژه از ديدگاه ژيوتكنيك و مسايل زيست محيطي است و شايسته توجه خاص است. اگرچه تاكنون، ساختن سد روي ساختگاه ژيپسي منع نشده است، اما رفتار ژيپس در برابر آب ناشي از خاصيت انحلال آن همواره تهديدبرانگيز، آسيب‌پذير و هشداردهنده بوده است. در بخش‌هايي از كف مخزن و پي سد باطله آق دره، بخش گچي سازند قم قرار دارد كه ويژگي‌هاي كارست مجرايي را داراست. در اين مطالعه با استفاده از نتايج پايش زيست محيطي سد باطله و اندازه‌گيري بعضي از مشخصه‌هاي هيدروژيولوژي و هيدروژيوشيمي و بررسي‌هاي ژيوفيزيك به روش RI، نقش بخش گچي سازند قم در انتقال آلاينده سيانيدي سد باطله آق دره مورد مطالعه قرار گرفته است. محدوده مورد بررسي از نظر زمين ساخت منطقه‌‌اي فعال است. چشمه‌ها و مجاري انحلالي كارستي در بخش گچي سازند قم نيز در راستاي شكستگي‌هاي موجود شكل گرفته‌اند. اين مجاري نقش كنترل‌كننده‌اي بر جهت جريان آب زيرزميني دارند و به دليل توسعه آنها در ژيپس‌هاي پي و مخزن سد و ايجاد يك آبفروچاله در بخش جنوب غربي مخزن سد باطله، نشت آلاينده به پايين دست از طريق اين مجاري انحلالي صورت گرفته است و موجب ارتباط هيدروليكي بين بخش جنوب‌غربي مخزن سد باطله و چشمه‌هاي كارستي پايين دست شده‌اند.

Agh Darreh tailing dam located in 23 km north of Takab, west Azarbayjan province is used for disposal of mine tailings. The tailing dam and its reservoir were constructed on gypsiferous marlstones. This is emphasis on geotechnical and environmental importance of the site. Although construction of dams on gypsum rocks were not yet prohibited, but the dissolution of gypsum in contact with water is always impendent, vulnerable and warning. Gypsiferous member of Qom formation with conduit karst characteristics outcrops in some parts of reservoir and foundation of tailing dam. The role of gypsiferous member of Qom formation on cyanide transport from tailing dam is identified using the environmental monitoring data, hydro geological and hydro geochemical measurements and geophysical investigations. The study area is tectonically active. Karst springs and conduits have aligned along the structural fractures in Qom formation. The conduits have a controlling role on groundwater flow direction. Evolution of this conduits under dam foundation provide a hydraulic connection between southwest area of tailing dam reservoir and its downward that leads to contamination of karst springs in downward of the dam.