كودهاي زيستي در ايران: فرصت ها و چالش ها

Biofertilizers in Iran: Opportunities and Challenges

افزايش قيمت نهاده هاي كشاورزي و بويژه كودهاي شيميايي در سالهاي اخير، توليد محصولات كشاورزي را تحت تاثير قرار داده است. با بروز اين وضعيت استفاده بي رويه از كودهاي شيميايي براي توليد هر چه بيشتر فاقد توجيه اقتصادي و زيست محيطي است. بديهي است مخاطرات زيست محيطي ناشي از مصرف اين كودها، تخريب و تراكم خاكها و كاهش مقدار ماده آلي خاك نيز نقش مهمي در اين رويكرد داشته است. ايده بازگشت به طبيعت و استفاده كمتر از كودها و سموم شيميايي و تمايل فزاينده مردم به استفاده از محصولات ارگانيك سبب توجه بيش از پيش به استفاده از كودهاي زيستي شده است. در ايران نيز به دنبال تغييرات جهاني اقتصاد كود و لزوم توجه به سلامت خاك، محصول و جامعه سبب توجه جدي تر به كودهاي زيستي شده است. توليد و مصرف كودهاي زيستي در ايران از حدود يك دهه پيش آغاز شده است و آنچه مسلم است در قياس با گذشته جايگاه اين كودها امروزه در كشور ارتقاي فراواني يافته است و در اين مسير فراز و نشيب هاي زيادي به خود ديده است. با اين حال كماكان بحث و جدل هاي علمي و اجرايي در خصوص جنبه هاي مختلف اين كودها وجود دارد. سيستم آموزش دانشگاهي در كشور فاقد سرفصل هاي لازم در زمينه كودهاي زيستي است و بخش تحقيقات نيز راهبردهاي مورد نياز براي بسط و توسعه كاربرد اين مواد را ندارد. از طرف ديگر عمده توليد كنندگان كودهاي زيستي فاقد واحد تحقيق و توسعه هستند كه اين امر كيفيت فرآورده هاي توليدي را به شدت تحت تاثير قرار مي دهد. عدم وجود نهادهاي نظارت بر كيفيت سبب شده است تا مالكيت و حقوق معنوي توليد كنندگان تحت الشعاع جنبه هاي ديگر قرار گيرد. در طي سالهايي كه يارانه هاي هنگفتي براي فراهم نمودن كودهاي شيميايي و عرضه آنها با قيمت اندك به كشاورزان صرف مي شد، مجال و باور كافي براي شناساندن چهره واقعي كودهاي زيستي در كشور بوجود نيامد. بسياري از كودهاي زيستي كه در طي اين سال ها معرفي شدند با وجود گذراندن تمامي مراحل تحقيق، توسعه و تجاري سازي سرانجامي جز شكست و فراموشي نداشتند. معضلات و تنگناهاي مربوط به تدارك يارانه ها در سال جاري به يكباره نگاه ها را به سمت تنها گزينه پيش رو يعني كودهاي زيستي معطوف ساخته به طوري كه در مصوبه شماره 90765/ت42963ن مورخ 24/4/1388 هيات محترم وزيران مقرر شده است كه به منظور توسعه و حمايت از كودهاي زيستي و آلي تا سقف 10 درصد از يارانه كودهاي شيميايي به اين منظور اختصاص يابد. بديهي است هر دو رويكرد يعني به حاشيه راندن اين كودها و يا توجه بيش از حد لازم به آنها كه به بهاي حذف اجباري كودهاي شيميايي تمام خواهد شد غيركارشناسي بوده و نمي-تواند متضمن توليد محصول كافي و سالم باشد. در اين خصوص بنظر مي رسد افزايش مصرف تدريجي كودهاي زيستي كه از كيفيت لازم برخوردارند در كنار مصرف معقولانه انواع شيميايي مي تواند راهگشا باشد. اين مقاله به بررسي جامع وضعيت كودهاي زيستي در ايران و چالش هاي پيش روي آن از جنبه هاي تحقيقي، آموزشي، توليد، كيفيت، مالكيت معنوي مي پردازد.

Increase in the price of agricultural inputs, especially chemical fertilizers, has influenced agricultural production in recent years. Thus, overuse of fertilizers, which is utilization of large amounts of fertilizers, has no economic and environmental justification. Environmental hazards of chemical fertilizers, including degradation and compaction of soils and declining soil organic matter, have also important role in this trend. The idea of green revolution and minimum utilization of chemical fertilizers and pesticides and the increasing social attitude toward consumption of “organic” products have led to increasing interest in biofertilizers. Global changes in fertilizer economy and the necessity of paying attention to soil, crop, and public health have also placed biofertilizers in focus. Production of biofertilizers in Iran began a decade ago and although there is now a good condition for biofertilizers, it has experienced much fluctuation. However, there are scientific and executive challenges regarding different aspects of biofertilizers. Academic education here still lacks a clear stance on the subject and the research section does not have a road map for expanding the use of biofertilizers. On the other hand, most of the national biofertilizer producers are suffering from lack of Research and Development section and this negatively affects the quality of their products. Also, intellectual property right of producers has been influenced by lack of quality inspection agencies. While for many years there was huge governmental subsidy for chemical fertilizers, there was little opportunity for biofertilizers to be adequately introduced in the country. Most of the biofertilizers introduced during those years have faced different problems in spite of passing all steps of research, development and commercialization. However, lately, when providing subsidies for chemical fertilizers was limited, biofertilizers became more in focus. According to the governmental legislation N42963t/90765, 10 percent of the subsidies for chemical fertilizers is to be allocated to biofertilizers for more support and promotion of their use. Obviously, both approaches i.e. neglecting biofertizers or excessive promotion and attention are not wise and may not lead to a sustainable production. It seems that the best approach is to gradually increase the use of proper types of biofertilizers. This paper discusses the conditions of biofertilizers in Iran and its challenges from point of view of research, training, production, quality, and intellectual property right.