نقش رودهاي مرزي در همكاري و همگرايي منطقه‌اي "نمونه ي موردي: هريرود و سد دوستي"

The Role of international rivers in regional cooperation and convergence:The case of the Harirud and the Dam of Dousti

رودهاي بين المللي، به راههاي آبي گفته مي شوند كه از مرز بين دو يا چند كشور عبور كرده و نوار مرزي كشورها را مشخص مي سازند يا رودهايي كه در طول مسير خود از قلمرو چند كشورعبور مي كنند. تعداد دويست و شصت و يك رودخانه ي بين المللي در دنيا وجود دارد كه بين دو يا چند كشور مشترك اند. اساساً وجود منابع آبي مشترك در مناطق مرزي به عنوان يك منبع اقتصادي، عامل مهمي در اختلافات مرزي كشورها به حساب مي آيد. نوع بر هم كنش ميان دولت ها در بهره برداري از منابع آبي مشترك، طيف گسترده‌اي از سازگاري و همكاري كامل تا ناسازگاري و جنگ را در بر مي گيرد. نزاع اردن و سوريه بر سر رودخانه ي يرموك، اختلاف بوليوي و شيلي بر سر رود لوكا، منازعه‌ي هند و پاكستان بر سر رود ايندوس، نمونه هايي از تاثيرمنفي آب بر ايجاد روابط غيردوستانه و پر تنش بين كشورهاست. اما، در برخي مناطق جهان منابع آبي مشترك، نظير رودها، به عنوان عامل پيوند دهنده ي ملّت ها و دولت ها عمل نموده است. به گونه اي كه كشورهاي ذي نفع به جاي درگيري و منازعه، كه مانع جدّي هر نوع توسعه به شمار مي‌رود، مسير همكاري و همگرايي را در پيش گرفته و با مديريت بهينه بر منابع آبي مشترك، گام هاي مهمي را در توسعه ي منطقه بر داشته اند. تصميم دو كشور ايران و تركمنستان در احداث سد دوستي روي رودخانه ي مرزي هريرود و تدوين نظام حقوقي بهره برداري مشترك، يكي از نمونه‌هاي خوب نقش مثبت منابع آبي در همكاري و همگرايي منطقه اي است. پژوهش حاضر به صورت اسنادي و با شيوه‌ي توصيفي- تحليلي نقش و تاثير دوگانه ي رودهاي مرزي را بر روابط كشورها مورد بررسي قرار مي دهد و با تاكيد بر رودخانه ي مرزي هريرود، نقش اين منبع آبي مشترك را در ايجاد همكاري و همگرايي بين دو كشور ايران و تركمنستان، مورد بررسي و تبيين قرار مي دهد.

International rivers are referred to as the waterways that cross the boundaries between two or more countries and designate the political frontiers between neighboring countries. Rivers that flow across two or more countries are also included among the international ones. Shared bodies of water, as economic resources, commonly contribute to cross-border disputes among nations. They are supposed to cause various types of interaction among states, from a source of compatibility and cooperation to a range of conflicts and hostilities. The conflict between Jordan and Syria over the Yarmouk River, the dispute between Bolivia and Chile over the Luca River, and the conflict between India and Pakistan over the Indus River are but a few instances of such international disputes. Conversely, in some parts of the world, including the two neighboring countries Iran and Turkmenistan, the shared bodies of water may contribute as binding factors among nations, so that the beneficiary countries turn to cooperation and integration rather than conflict which is a serious obstacle to any kind of development. Iran and Turkmenistan’s decision to construct the Dam of Dousti on the Harirud, the bordering river between the two countries, and their agreement on a legal regime for the body of water, is an instance of utilizing common water resources for regional cooperation and convergence. The present paper, employing a descriptive-analytical approach and focusing on the Harirud, as a body of water bringing about cooperation and convergence between the two nations, addresses the potential dual role that can be played by Border Rivers.