تحليل جامعه‌شناختي جنبش ملي شدن صنعت نفت ايران

Sociological Analysis of Iranian Oil Industry Nationalization Movement

اين مقاله بر آن است تا بر اساس مجموعه‌اي از مفاهيم جامعه‌شناختي، نهضت ملي شدن نفت را به‌عنوان يك جنبش اجتماعي مورد تحليل جامعه‌شناختي قرار دهد تا از اين طريق ضمن تحليل اين پديده اجتماعي، الگويي از مطالعه و بررسي دگرگوني‌هاي اجتماعي را به مخاطب ارايه كند. در اين راستا، با بهره‌گيري از روش مطالعه كتابخانه‌اي، به شيوه‌اي تحليلي- تطبيقي، با رويكردي «وبري» و با تاكيد بر ديدگاه‌هاي گي روشه، ژان مي نو، آلن تورن، و سي رايت ميلز از يك سو، و رجوع به برخي منابع معتبر و موثق موجود در مورد جنبش ملي شدن صنعت نفت ايران از سوي ديگر، جنبش ملي شدن صنعت نفت ايران مورد تحليل جامعه‌شناختي قرار گرفته است. در اين تحليل، بر اساس چارچوب نظري مشخص گرديد كه جنبش ملي شدن صنعت نفت ايران به لحاظ نظري يك جنبش اجتماعي محسوب مي‌شود و به‌عنوان بخشي از فرايند استعمارزدايي در شرايط نابسامان سياسي، اقتصادي، و اجتماعي نضج گرفته و با رهبري نخبگاني چون دكتر مصدق و آيت‌الله كاشاني، و با حمايت گروه‌هاي فشار، و با تكيه بر ايديولوژي مذهبي- ناسيوناليستي، ويژگي‌هاي هويت، ضديت، و همگاني بودن را احراز كرده، كاركردهاي ميانجي‌گري، بالا بردن آگاهي، و فشار را عملي ساخته، و با گذر از مراحل ناآرامي، برانگيختگي، قالب‌ريزي، و نهادي شدن، در 29 اسفند ماه 1329 هـ.ش. به پيروزي رسيد.

The goal of this paper is to analyze Iranian Oil Industry Nationalization Movement upon sociological concepts to offer a pattern from social changes. The analysis was done using library resources by an analytical and comparative method, and by a Weberian approach, and by emphasis on views of Guy Roche, Jean Meynaud, Alain Touraine ,and C. Wright Mills, and referring to some historical references. It was found that Iranian Oil Industry Nationalization Movement was a social movement theoretically, and was a part of the decolonization process, in that anormal social, cultural, economical and political conditions, by leadership of some elites such as Dr. Mossadegh and Ayattolah Kashani, by support of pressure groups, and by rely on religious-nationalistic ideology. In these conditions, it has obtained principles like identification, opposition and generalization, realized functions like mediation and consciousness promotion, and finally won on Mar. 20, 1950.