تاثير ساختارها بر روي رودخانه قزل‌اوزن

Influence of Structures on the Ghezel Ozan River

رودخانه‌ها مهم‌ترين زمين‌منظرهاي موجود در سطح زمين هستند كه تجزيه آنها به عنوان يك ابزار با ارزش در بررسي‌هاي زمين‌ساختي مربوط به چند هزار سال تا دو ميليون سال گذشته شناخته شده است. رودخانه قزل‌اوزن به‌عنوان يكي از طولاني‌ترين سامانه‌هاي رودخانه‌اي در كشور به تغييرشكل‌هاي زمين‌ساختي به‌خوبي پاسخ داده است. با كشف و توصيف ناهنجاري‌هاي ژيومورفيك در طول رودخانه قزل‌اوزن و همخواني آنها با ساختارها خواهيم توانست نقش ساختارها در ايجاد دگرشكلي‌هاي فعال را مشخص كنيم. انحناي شديد و ناگهاني براي جريان رودخانه، تغييرات ناهنجار سينوسيتي رودخانه و وجود Knickpointها بر روي نيمرخ طولي رودخانه از جمله ناهنجاري‌هاي ژيومورفيك مرتبط با ساختارها هستند. انحناي مسير رودخانه و تغييرات ناهنجار سينوسيتي رودخانه بر روي تصاوير ماهواره‌اي شناسايي و با مشاهدات روي زمين تاييد شده‌اند. Knickpointها بر روي نيمرخ‌هاي طولي رودخانه مشخص شده‌اند و اثرات سنگ‌شناسي در ايجاد آنها بررسي شده است به‌گونه‌اي كه فقط Knickpointهايي در نظر گرفته شده كه بر اثر ساختارها ايجاد شده‌اند. نيمرخ‌هاي طولي رودخانه از مدل ارتفاع رقومي (DEM) به‌دست آمده‌اند. ناهنجاري‌هاي ياد شده سپس با ساختارهاي استخراج شده از نقشه‌هاي زمين‌شناسي انطباق داده شده و به اين ترتيب ساختارهاي موثر در ايجاد ناهنجاري‌هاي ژيومورفيك شناسايي شده‌اند. منطقه مورد بررسي در پهنه‌هاي سنندج - سيرجان, ايران مركزي و البرز باختري واقع شده است. در پيرامون رودخانه قزل‌اوزن، سنگ‌هاي مارن، ماسه‌سنگ، لاي‌سنگ، آهك‌، توف، آگلومرا و سنگ‌هاي آتشفشاني به طور گسترده‌اي رخنمون دارند. اين سنگ‌ها، متعلق به سازندهاي قم، سرخ زيرين، سرخ بالايي و سازندكرج هستند. انحناي رودخانه قزل‌اوزن در نواحي كوه‌پلنگي، جلودارلو، چم و ينگجه بررسي شده است. تغييرات ناهنجار سينوسيتي رودخانه در نواحي جمعه‌لو، گل‌قشلاق، آرموتلو، كوه قراول، قافلانكوه و كوه پاجدار مطالعه شده است. در نواحي شريف‌آباد، ايمير، كوه قراول و كوه پاجدار، Knickpointها بر روي نيمرخ طولي رودخانه قزل‌اوزن تشخيص داده شده‌اند. نتايج به‌دست آمده نشان مي‌دهد كه چين‌هاي با روند شمال‌باختري – جنوب‌خاوري و شمال خاوري- جنوب باختري بيشترين تاثير را در انحناي مسير رودخانه قزل‌اوزن داشته‌اند. ناهنجاري‌هاي ژيوموفيك ديگر بر اثر عملكرد گسل‌هاي با روندهاي شمال باختري- جنوب‌خاوري، شمال‌خاوري- جنوب‌باختري، شمالي- جنوبي و خاوري- باختري پديد آمده‌اند بويژه در مواردي كه گسل‌هاي با روند شمال‌باختري- جنوب خاوري و شمال خاوري- جنوب باختري يكديگر را قطع كرده‌اند. بنابراين فعال‌ترين روندهاي ساختاري در پيرامون رودخانه قزل‌اوزن عبارتند از روندهاي شمال باختري- جنوب‌خاوري، شمال‌خاوري- جنوب‌باختري، شمالي- جنوبي و خاوري- باختري كه بيشتر با روند شكستگي‌هاي موجود در پي‌سنگ ايران زمين نيز برابر هستند. با اين روش چين‌ها و گسل‌هاي فعال در ناحيه شناسايي شده‌اند.