تحليل روايت شناختي بر دوازده روايت از «سليمان و مرد گريزان از عزراييل»

A Narratological Analysis of the Twelve Versions of “The Tale of Solomon and the Man Who Was to Escape from Azrael”

قصّه پردازي از سنت هاي رايج و ريشه دار در ادبيات همه ملل و به ويژه در ادبيات فارسي است. در اين فن، قصه پرداز با دخل و تصرف در قصه هاي كهن، روايتي نو پديد مي آورد كه عصاره نگرش او و پيشينيان را با خود دارد. بر اين اساس، در طول زمان، روايت هاي متنوعي شكل مي گيرد كه هر يك برپايه دستكاري‌هاي قصه پرداز و ميزان هنرمندي او مي‌تواند با ريشه ها و نمونه هاي پيشين، مشابه يا متفاوت باشد. مطالعه در ساختار روايات متعدد از يك حكايت و مقايسه آنها، مي تواند ما را به سرچشمه هاي پيدايش قصه هاي فارسي برساند، روند تكامل روايات را آشكار سازد و از كمّ و كيفِ دادوستد قصه‌پردازان، و نيز نوع تعاملات فرهنگ ها پرده بردارد. در اين مقاله حكايت «سليمان و مرد گريزان از عزراييل» از مثنوي مولوي را براساس رويكرد ساختارگرايي، با دوازده روايت مشابه مقايسه مي‌كنيم. نتيجه پژوهش نشان مي‌دهد كه مولانا نسبت به شكل داستان ها و ساختار بيروني و دروني روايات خويش، آگاهي و اشراف كافي دارد و در مواجهه با داستان، همچون قصه‌پردازي صاحب‌فن، با هنرمندي تمام رفتار مي كند.

Story telling is a very old tradition in all communities that has survived through the modifications brought up by the narrators of each period and time. As such, throughout history, different versions of the same story appear, and each of them, following the changes made by the story tellers, might be similar or different with the previous versions. A study of the structures of the various versions of the same story, not only helps us discover the original form, but also says many things about the interrelation between the story tellers, and the interaction between cultures. In this article, twelve versions of “The Tale of Solomon and the Man Who Was to Escape from Azrael” from Mathnavi of Mowlavi, are compared based on a structural approach. The findings prove that Mowlavi is totally aware of the forms of his stories as well as the internal and external structures of the narratives. Therefore, one has no choice but to consider Mowlavi a skillful and talented story teller.