تحليل مفهوم حدس و كارآيي آن از ديدگاه ابن‌سينا

Analysis of the Concept of Conjecture and its Efficiency From Ibn Sina’s View

ابن‌سينا در تمامي آثار منطقي خود ضمن توجه به قوه حدس، از حدسيات به عنوان مبادي و منشا اعتبار همه علوم و دانش‌ها سخن مي‌گويد. اين در حالي است كه كساني مانند نصيرالدين طوسي، حدسيات را جز براي دارنده آن معتبر نمي‌داند و به همين دليل آن را از مبادي علوم به شمار نياورده‌اند. از اين رو، بررسي و تحليل تلقي ابن‌سينا از حدس و كارآيي آن اهميت دارد. شيخ الرييس، در آثار مختلف خود، حدس را به نوعي انتقال سريع از مبادي به مطلوب كه در اين انتقال سير معمول منطقي استنتاج، طي نمي‌شود، تعريف مي‌نمايد و براي تبيين اين معنا به مقايسه ميان حدس با فكر و تعليم و تجربه مي‌پردازد. وي برخلاف بسياري از منطق‌دانان، دامنه شمول حدس را منحصر به قلمرو محسوسات نمي‌داند و با گسترش و تعميم كارآيي آن به امور فرا حسي، سبب شده است تا حدس منطقي جاي خود را به حدس عرفاني بدهد. بر اساس تحليل و تبيين نظرات شيخ‌الرييس در كارآيي حدس و ارزش و اعتبار معرفت شناختي حدسيات اگر حدس به عنوان گونه‌اي از علم حصولي ملاحظه گردد، هرگز نمي‌توان وجود آن را به عنوان مبديي مستقل در كنار ساير مبادي معرفتي پذيرفت. در مقابل اگر حدسيات به نوعي شهود و علم حضوري بازگشت نمايد، چنان‌چه نظر متاخر ابن‌سينا اين تفسير را تقويت مي‌كند، مي‌توان آن را در زمره بديهيات اوليه و منشا اعتبار ساير معرفت‌ها به شمار آورد، همان‌گونه كه مبدا و علت وجودي آن‏ها نيز هست.

In all of his logical works, Ibn Sina besides taking into consideration the faculty of conjecture, he speaks of conjecture as principle and origin of validity of all sciences. At the same time philosophers like Nasir al-din Tusi do not consider the conjectures as valid except for the people who are in the possesion of it and this is why they have not been considered as the foundations of sciences. Thus, the study and analysis of Ibn Sina’s attitude to conjecture and its efficiency is important. Shaykh al-Rais, in his different works, defines conjecture as a kind of quick transmission from foundations to what is desired that in this the usual logical course is not traveresd and for the explanation of this meaning he compares the conjecture with thought, education and experience. Unlike many logicians, he does not consider the scope of universality of conjecture limited to the domain of objects of sense and by extension and generalization of its efficiency to suprasensible things, he has been a key factor that the logical conjecture be replaced by mystical conjecture. On the basis of analysis and explanation of Shykh al-Rais’ views about the efficiency of conjectures and epistemological value and validity of conjectures, if conjecture be considered as a kind of acquired knowledge, one can never accept the existence of it as an independent principle alongside other cognitive principles. By contrast, if conjecture be reffered to a kind of intuition and intuitive knowledge, as the later view of Ibn Sina strenghtens this interpretation, one can consider it among the primary immediate perceptions and the origin of validity of other kinds of knowledge , in the same way as it in the origin and ontological cause of them too.