بررسي رابطه منبع و مخزن فيزيولوژيكي در ژنوتيپ‌هاي گندم(Triticum aestivum and T. durum) و تريتيكاله (Triticale hexaploid Lart.) در شرايط محيطي اهواز

Source-Sink Relationship in Wheat (Triticum aestivum and T. durum) and Triticale (Triticale hexaploid Lart.) Genotypes under Ahvaz Conditions

به منظور بررسي رابطه منبع و مخزن و همچنين سهم فتوسنتز جاري و توزيع مجدد مواد فتوسنتزي به دانه‌ در ژنوتيپ‌هاي گندم و تريتيكاله، آزمايشي به صورت طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي با سه تكرار در سال زراعي 1388-1387 در منطقه اهواز اجرا گرديد. از سه رقم گندم (شوا، سيمره و تارو) و دو ژنوتيپ تريتيكاله (رقم ژوانيلو 92 و لاين45) استفاده شد و با حذف 50 درصد از سنبلچه‌هاي روي سنبله (حذف سنبلچه‌هاي يك سمت سنبله) در سنبله ساقه‌هاي اصلي و همچنين پنجه‌ها، تغييرات وزن دانه در سنبلچه‌هاي باقي مانده بررسي شد. نتايج نشان داد بيشترين و كمترين عملكرد دانه (به ترتيب 477 و 351 گرم در متر مربع) به ترتيب به رقم تريتيكاله ژوانيلو 92 و لاين 45 اختصاص داشت. عملكرد دانه بالا در ژنوتيپ ژوانيلو92 به دليل عملكرد بيولوژيكي، تعداد دانه در سنبله، سنبلچه در سنبله و تعداد سنبلچه در سنبله بيشتر در اين ژنوتيپ بود. وزن دانه ژنوتيپ‌هاي مورد مطالعه در سنبله‌هاي حذف سنبلچه‌ شده افزايش يافت، بنابراين تمامي ژنوتيپ‌ها داراي محدوديت منبع بودند. ميزان محدوديت منبع در ژنوتيپ‌هاي گندم و تريتيكاله به ترتيب22 و 7/30 درصد ارزيابي شد. ارقام گندم محدوديت منبع كمتري نسبت به ژنوتيپ‌هاي تريتيكاله داشتند. ميانگين افزايش وزن دانه نسبت به سنبله‌هاي شاهد در تيمارهاي حذف سنبلچه‌هاي سنبله اصلي 2/22 و پنجه‌ها 29 درصد ارزيابي شد. احتمالاً دليل اين واكنش، انتقال مواد فتوسنتزي از ساقه‌هاي اصلي به پنجه‌ها در هنگام حذف تعدادي از سنبلچه‌هاي روي سنبله بود. به نظر مي‌رسد در شرايط مطلوب، گزينش ژنوتيپ‌هاي پر محصول گندم و تريتيكاله بايد بر اساس تعداد دانه در سنبله و عملكرد دانه بيشتر صورت گيرد.

In order to study the sink-source physiological relationship, current photosynthesis, contribution and remobilization of assimilates to grain yield in wheat and triticale genotypes, a field experiment was conducted in Iran, Ahvaz area on 2003-4. Treatments were two bread wheat (Simareh and Tawer), one durum wheat (Showa) and two triticale (Juvanillo92 and Line 45) genotypes. Grain weight changes determined with removal of 50% spikelet from one spike side in main stem and tillers. Results indicated that the highest and the lowest grain yield were in Juvanilo92 and Line 45 genotypes. Higher grain yield in Juvanillo92 genotype was due to higher biological yield (1500 g.m-2), grain number per spike (65) floret per spikelet (2.3) and spikelet number per spike (28). In average, source limitation was 22 and 30.7% in wheat and triticale genotypes, respectively. Increase in grain weight in spikelet removal treatments compared to unmanipulated spike was 22.2 and 29% for main stem and tillers, respectively. It seems that this reaction was due to remobilization of assimilates from main stems to tillers by spikelets removal from main spikes. However, in desirable conditions, high yielding genotypes of wheat and triticale could be selected on the basis of the higher spike number and grain yield which are related to increase of source limitation.