مطالعه الگوهاي سينوپتيكي منجر به خشكسالي هاي پاييزه و زمستانه در استان خراسان رضوي

The study of synoptic patterns that caused autumn and winter droughts in Khorasan Razavi Province

خشكسالي عبارت است از وضعيت كمبود بارش در يك دوره زماني معين به حدي كه يك ناحيه تحت تاثير منفي آن قرار گرفته و فعاليت هاي بشر به تاخير بيفتد. در اين پژوهش با استفاده از داده هاي روزانه بارندگي 9 ايستگاه سينوپتيك استان خراسان رضوي در دوره آماري 1989 تا 2008 ، شاخص در مقياس هاي زماني 1 و 3 ماهه محاسبه شده و دوره هاي ترسالي و (SPI ) بارش استاندارد شده خشكسالي تعيين و شمارش شد. همچنين نقشه هاي سينوپتيكي هم فشار، هم دما، هم رطوبت نسبي و هم مقدار آب قابل بارش ابر در سطح زمين به صورت ميانگين ماهانه (شش ماه فصول پاييز و زمستان) براي تمام 20 سال مورد مطالعه بررسي گرديد. نتايج نشان داد كه سه شهرستان سرخس، قوچان و گناباد در فصل پاييز و شهرستان هاي تربت حيدريه، سرخس، قوچان، كاشمر و گناباد در فصل زمستان بيشترين ميزان خشكسالي را تجربه كرده اند. كم ترين دوره هاي خشك پاييزه و زمستانه نيز به ترتيب مربوط به ايستگاه هاي كاشمر و نيشابور بوده است. همچنين با بررسي وضعيت خشكسالي تك تك سال هاي مورد مطالعه مشخص شد كه در سال 2001 همه ايستگاه هاي تحت مطالعه با پديده خشكسالي البته با شدت هاي مختلف (حاد، شديد و متوسط) مواجه بوده اند، بنابراين اين سال به عنوان سال مبنا و نمونه بارز وقوع خشكسالي در دوره آماري تحت بررسي، در نظر گرفته شده و نقشه هاي سينوپتيكي مربوط به آن ارايه شد. مطالعه الگوهاي سينوپتيكي سال مبنا نشان دادكه به رغم وجودشرايط مناسب براي بارندگي (دما پايين، رطوبت نسبي بالا و ميزان مناسب آب قابل بارش ابر) در تمام ماه هاي فصول پاييز و زمستان، به دليل اندركنش سامانه پرفشار سيبري با سامانه پرفشار آزورز و تقويت پرفشار سيبري و درنتيجه سيطره كامل آن بر منطقه، نه تنها هيچ بارندگي رخ نداده است بلكه بارش هاي محلي و اروگرافيك نيز با محدوديت مواجه شده و بنابراين خشكسالي هاي متوسط، شديد و حاد در كل منطقه مورد مطالعه رخ داده است. واژه هاي كليد ي: بارش هاي اروگرافيك، سامانه پرفشار سيبري، سامانه پرفشار آزورز، شاخص بارش استاندارد شده، هم رفت هواي سرد

Drought is a weather condition which accompanies with lack of precipitation over a certain time periods that human activities in the area located under its impact will experience negative effects. In this research daily rainfall data of nine synoptic stations in Khorasan Razavi province in the static period of 1989 to 2008 were used. Standardized Precipitation Index for one-month and three-month scales was calculated and then drought and wet periods were determinated and counted. Monthly average of isobars, isotemps, iso- RH, and iso-PWC (6 months of autumn and winter) were considered for 20 years (1989-2008). Results showed that three cities, Sarakhs, Quchan and Gonabad in autumn and cities of Torbat heydariye, Sarakhs, Quchan, Kashmar and Gonabad in winter have experienced the most drought. Lowest dry autumn and winter periods, were related to the Kashmar and Nishabur stations respectively. Also consideration of every year drought situation of study period shows that in 2001, all stations have experienced different intensity (acute, severe and moderate) of this phenomenon, so this year was considered as the base year of droughts in the period under review and its synoptic maps were presented. The study of synoptic patterns in base year showed that despite of good conditions for precipitation (low temperature, high relative humidity and precipitable water content of cloud) in all months of autumn and winter, due to interaction of Siberian high pressure system with Azores high pressure system and strengthening of Siberian high pressure and its complete domination over the region, not only rainfall has not happened, but also local and orographic precipitation faced with constraints and therefore moderate, severe and acute droughts, occurred entire region of our study. Keywords: Orographic precipitation; Siberian high pressure; Azores high pressure; Standardized Precipitation Index; Cold air advection