سازكارهاي زباني شوخ‌طبعي: جناس و ابهام/ ايهام

Linguistic Mechanisms of Humor: Pun and/or Ambiguity

در اين مقاله، عدم‌تجانس به منزله يكي از سازكار‌هاي زباني شوخ‌طبعي بررسي مي‌شود. پرسش اصلي اين است كه عوامل سرگرم‌كنندگي و خنده در شوخ‌طبعي كدامند؟ به نظر مي‌آيد عوامل بسياري، مانند رويكردهاي رواني، ادبي و زباني در ايجاد خنده موثرند. در اين مقاله، عدم‌تجانس در سطوح ساختاري و كاركردي از جمله عوامل سرگرم‌كنندگي معرفي مي‌شود. پس از اشاره به پيشينه مرتبط با بحث و واژگان مرتبط با شوخ‌طبعي، نظريه عدم‌تجانس زباني در دو سطح ساختاري و كاركردي را با نگاهي به برخي از لطايف رساله دلگشاي عبيد زاكاني مورد بررسي و تحليل قرار مي‌دهيم. در سطح ساختاري به جناس و بازي‌هاي كلامي از جمله همنامي، هم‌آوايي، همجنسي و همشكلي و نيز انواع تجنيس در زبان فارسي اشاره مي‌شود. در سطح كاركردي به ابهام/ ايهام و كاركرد آن در سطح معنايي اشاره مي‌شود. نتايج بررسي نشان مي‌دهند كه عدم‌تجانس زباني از رهگذر برخي مولفه‌هاي سطوح ساختاري مانند تجنيس و سطوح كاركردي مانند ابهام/ ايهام، از جمله علل اصلي سرگرم‌كنندگي متون مطايبه‌آميز به شمار مي‌آيند. البته اين مقاله زمينه را براي پرداختن به ساير نظريه‌هاي شوخ‌طبعي نيز هموار مي‌كند.

This paper examines incongruity as one of the linguistic mechanisms of texts bearing humor. The main question is that what works these texts seems humorous. Humor has been studied from three different, but related, approaches: psychological, literarily and linguistic. The paper takes as two main factors generating humor. First, the problem, the question and the literature review are mentioned. Then it refers to inconguity from structural and functional levels with regard to some humorous texts in Zakaniʹs Resale-e- Delgosha. On the structural level, it refers to words play (homonymy, homophony, homography, paronymy) and the kind of punning andits in Persian rhetoric. On the functional level, it refers to ambiguity/amphilboly and their functions. The results showed that incongruity in the form punning as well as ambiguity/amphilboly paves the way to make texts seem humorous.