عقلانيت به‌مثابه حفظ «گزاره‌هاي ثابت» و

Rationality as Retaining "Fixed Propositions" and Replacing "Fluid Propositions"

يكي از نظريه‌هاي متداول درباره عقلانيت علم، عقلانيت به‌مثابه مبناگرايي است كه بنابر آن، عقلانيت يك نظريه علمي و مبتني‌بر داده‌هاي حسي است كه آن نظريه بر آن اساس بنا شده است. اما داده‌هاي حسي قطعي و يقيني موضوعي است كه مناقشات فراواني را درپي داشته است. در اين مقاله، با تمسك به آراي ويتگنشتاين درباب «يقين»، تلقي نويني از يقينيات يك نظريه علمي ارايه مي‌شود كه، بنابر آن، هر نظريه علمي داراي دوگونه گزاره است: گزاره‌هاي ثابت و گزاره‌هاي سيال. پيرو چنين تقسيم‌بندي از گزاره‌هاي يك نظريه علمي، ايده نويني براي عقلانيت نظريه‌هاي علمي ارايه مي‌شود. براساس اين ايده، نظريه‌اي عقلاني است كه اولاً سازگار باشد، ثانياً گزاره‌هاي ثابت جامعه علمي را حفظ و گزاره‌هاي سيال را با گزاره‌هاي مناسب ديگري جايگزين كند. مقاله سعي مي‌كند با ارايه شواهد تاريخي، كارايي، و واقع‌بينانه‌بودن اين ايده را در برابر معيارهاي عقلانيت مبتني‌بر بداهت شواهد حسي بيان كند.

One of the popular theories of rationality of science is rationality as foundationism according to which rationality of a scientific theory is based on sense data upon which the theory has been constructed. The issue of certain data is, however, followed by many debates. In the present article, appealing to Wittgenstein ideas about "certainty", authors present a new understanding of certainties in a scientific theory. According to this new understanding, each and every scientific theory consists of two kinds of propositions: fixed and fluid. Based on this classification of propositions of a scientific theory, a new idea is presented concerning rationality of scientific theories according to which a theory is rational if, firstly it is consistent and, second, it retains fixed propositions of the scientific society and replaces fluid propositions by other proper ones. Presenting historical evidence, the authors try to show that this idea is efficient and realistic if it is assessed according to standards of rationality which are based on evidency of sense data.