رهيافت جامعه‌شناسانه به فلسفه علم

Sociological Approach to Philosophy of Science

جامعه‌‌شناسي علم به‌منزله حوزه‌‌اي جدا، جدي، و نيرومند از شناخت بشري تا دهه‌‌ 1970 حضور پررنگي در مناقشه‌‌هاي فيلسوفان نداشت. ولي از حدود اوايل آن دهه، بسياري از فيلسوفان به‌گونه‌‌اي فزاينده به اين حوزه از شناخت بشري روي آوردند. اين حوزه از آن زمان تاكنون پيشرفت بزرگي كرده است و دگرگوني‌‌هاي مهمي را پشت سر گذاشته است. در مقاله حاضر نيز، با تمركز بر جامعه‌‌شناسي علم، سعي مي‌شود مولفه‌‌هاي اصلي و عناصر سازنده‌‌ آن و نمايندگان و آثار عمده‌‌ آن در سده‌‌هاي اخير بازنمايانده شود. جامعه‌‌شناسي علم حوزه‌‌اي است كه دادوستد استواري را با فلسفه آغاز كرده است. پاره‌‌اي از مسايلي كه در جامعه‌‌شناسي علم مطرح شده‌‌اند، در تاريخ علم نيز مطرح بوده‌‌اند، ولي جامعه‌‌شناسي علم، يا به‌‌عبارت ‌دقيق‌‌تر جامعه‌شناسيِ شناخت بشري، مدعي جانشيني، يا رشته‌‌ جانشين فلسفه‌‌ علم است. مدعاي اصلي در مقاله‌‌ حاضر اين است كه آنچه موجب بروز رويدادهاي علمي مي‌‌شود، آنچه موجب مي‌‌شود مردم نظريه‌‌اي را به‌‌جاي نظريه‌‌ا‌‌ي ديگر باور كنند كنش و واكنش نيروهاي اجتماعي است. علم كنشي اجتماعي است و در هيچ دوره‌‌اي متكي به دستاوردهاي فردي دانشمندان نبوده و نيست. دانشمندان به‌شكلي جدا و منفرد كار نمي‌كنند كه باعث پيدايش دوره‌‌هاي جديدي در علم ‌‌شوند، بلكه خود محصول مناقشه‌‌‌‌ها، رفع اختلاف‌‌ها، سلسله‌‌مراتب‌‌ها، نابرابري‌‌هاي قدرت، و عامل‌‌هاي اجتماعي ديگرند. ترديدي نيست كه تاكيد بر جنبه‌‌هاي اجتماعي علم و ناديده‌گرفتن تاثير ساختار واقعي جهان، پيامدهاي افراطي‌‌ بسياري دارد. هدف مقاله‌‌ حاضر فقط تقرير مباحث عمده در جامعه‌‌شناسي علم است ولي نقد و بررسي آن، مجال ديگري مي‌طلبد.

As an independent, serious, and powerful field of human knowledge, till the 1970ʹs, sociology of science was not so paid attention to in philosophersʹ debates. Early in 1970ʹs however, many philosophers approached to this field of human knowledge in various ways. Since then, great advances and important developments have been made in this field. That is why the present article focuses on the sociology of science and tries to represent its main components, building blocks, representatives, and main works done in this field during recent centuries. Sociology of science is a field which has begun to make important exchanges with philosophy. Some issues introduced in the sociology of science have been at stake in the history of science as well. Sociology of science or, to put it more accurately, sociology of human knowledge, however, claims to be a substitute discipline for philosophy of science. The main claim posed in the present article is that what causes scientific events to occur- what causes people to believe some theory instead of some other theory- is actions and reactions of social forces. Science is a social action, and in no era it is relied on individual achievements of scientists. It is not isolated scientists who cause emergence of new eras in science; but rather, scientists are themselves products of debates, resolution of differences, hierarchies, inequalities in power, and other social factors. It goes without saying that emphasis attached to social aspects of science and ignoring the impact of the real structure of the world will be followed by many extremist consequences. In the present article, only main issues in sociology of science will be described; critique of this discipline, however, needs to be made in another article.