شيوه‌هاي تقسيم بيت‌المال در صدر اسلام

Methods of Bayt al-māl (Treasury) Distribution During the Advent of Islam

در نگرش بنيادين اسلامي، چگونگي تقسيم بيت‌المال با عدالت، ارتباطي تنگاتنگ يافته و پيامدهاي مهم اقتصادي و اجتماعي دارد. نوشتار حاضر، با استفاده از روش تحليل تاريخي، به بررسي روش‌هاي تقسيم بيت‌المال در صدر اسلام پرداخته و ميان سه شيوه توزيع بيت المال در آن دوره تمايز قايل مي‌شود: شيوه تقسيم فوري و بالسّويه بيت‌المال از سوي پيامبر اعظم?، خليفه اول و اميرمومنان علي?؛ روش تقسيم سالانه و تفضيلي بيت المال از سوي خليفه‌ دوم و شيوه انباشتِ بيت‌المال و هزينه‌سازي دلبخواهي كه از سوي بيش‌تر زمامداران پسينِ دنياي اسلام مورد استفاده قرار گرفت. بر اساس شواهد تاريخي، عدول از شيوه تقسيم مساوي بيت المال موجب شكل گيري شكاف‌ طبقاتي در جامعه شد. بر اين اساس، علي‌رغم عدول زمامداران اسلامي از سيره پيامبر اعظم? در تقسيم مساوي بيت المال‌، اين رويه همواره به عنوان رويه اي آرماني تلقي شده است.

Fundamentally in the view of Islam, the method of distribution has an intimate relationship with justice and therefore has important economic and social implications. This paper reviews the methods of bait-ul-Maal treasury distribution during the advent of Islam. Using historical analysis, three methods of distribution have been determined including (1) immediate, equal distribution of public wealth by the Holy Prophet (S), the first caliph, and Imam Ali (‘A); (2) biased annual distribution by the second caliph; and (3) amassment of public treasury and arbitrary expenditure by the majority of later rulers of the Muslim people. According to historical evidence, divergence from the method of equal distribution of public treasury resulted in formation of class gaps in the society. Accordingly, though Islamic rulers digressed from the manner of the holy Prophet (S) in dispensation of public wealth, his way has perpetually been considered the ideal method.