درآمدي بر چيستي، قلمرو، و چشم اندازهاي فلسفه اقتصاد اسلامي

A Prelude to the Nature, Domain, and Prospects of the Philosophy of Islamic Economics

در دهه‌هاي اخير، گسترش مطالعات انتقادي فلسفه اقتصاد، محقّقان اقتصاد اسلامي را با سوالي جدّي در مورد نقش مطالعات فلسفي در هويّت بخشي به دانش اقتصاد اسلامي و ارتقاي آن مواجه ساخته است. در اين مقاله، با استفاده از روش تحليل فلسفي، به بررسي چيستي، قلمرو، و چشم‌اندازهاي فلسفه اقتصاد اسلامي در مقايسه با فلسفه اقتصاد متعارف مي‌پردازيم. فرضيه اصلي مقاله آن است كه اين دو زمينه مطالعاتي مي‌توانند در تعامل با يكديگر، با پرداختن به جنبه‌هاي معرفت‌شناختي، هستي‌شناختي،انسان‌شناختي، و ارزش‌شناختي گزاره‌هاي اقتصادي، به ارتقاي دانش اقتصادي كمك كنند. مطالعات فلسفه اقتصاد اسلامي ـ كه از نظر نوع نگاه فلسفي (مضاف) و متعلّق بررسي درجه دوم (مضاف‌اليه) از همتاي خود متمايز است، دو دسته منافع بيروني و دروني دارد. اين رويكرد با گسترش منابع، ابزارها، و متعلّق شناخت و ترويج نظام ارزشي متعالي، به بازسازي واقعيت اقتصادي در نظريه‌هاي اقتصادي ياري مي‌رساند. از اين گذشته، با اين بررسي‌ها، خودآگاهي اقتصاددانان نسبت به ماهيت و توان نظريه‌هاي اقتصاد اسلامي افزايش مي‌يابد و حلقه‌هاي مفقوده ميان مباني، نظريه‌پردازي، و اجرا در آثار اقتصاد اسلامي كشف مي‌شود؛ و بدين ترتيب زمينه هويّت‌بخشي به دانش اقتصاد اسلامي و تصحيح مسير حركت آن فراهم مي‌گردد.

Development of critical studies on the philosophy of economics in recent decades has confronted the scholars of Islamic economics with a serious question about the role of philosophical studies in giving identity to the science of Islamic economics and its promotion. Present research, using a philosophical analysis method, investigates the nature, domain, and prospects of the philosophy of Islamic economics in comparison with the philosophy of conventional economics. According to the main hypothesis of the research, these two fields of study can help promote the science of economics through interaction and dealing with epistemological, ontological, anthropological, and axiological aspects of economic propositions. The formation of studies on the philosophy of Islamic economics, which is distinct from its conventional counterpart in terms of philosophical approach and the object of second-order study, i.e. economics, has two groups of benefits: internal and external. This approach helps reconstruct economic reality in theories of economics through developing resources, means, and subject of knowledge acquisition, and promoting transcendental value system. Among the internal advantages of studies on the philosophy of Islamic economics are increasing economists’ self- consciousness about the nature and capacity of theories of Islamic economics, finding the missing links between fundamentals, theorization and application in works on Islamic economics, giving identity to the science of Islamic economics, and correcting the path.