فلسفه اقتصاد اسلامي: وجوه معناداري، شيوه‌هاي تكوين، رسالت و مسايل پيش‌رو

The Philosophy of Islamic Economics: its Aspects of Significance, Ways of Formation, Mission, and Oncoming Issues

بيش از سه دهه است كه بحث از معناداري «علم اقتصاد اسلامي»، و ماهيت آن، به يكي از دغدغه‌هاي انديشمندان مسلمان تبديل شده است؛ اين بحث تحت تاثير ديدگاه‌هاي متفاوت در مورد نحوه تعامل ميان اسلام و مدرنيته قرار دارد. كاربرد هر ديدگاه در اقتصاد منجر به نوع خاصّي از تعامل بين انديشه اسلامي و اقتصاد مدرن و در نتيجه نوع خاصّي از اقتصاد اسلامي و روش‌شناسي آن خواهد شد. فرضيه اساسي مقاله حاضر آن است كه قرار گرفتن اقتصاد اسلامي در مرحله پيش‌علم و اتّفاق‌نظر نداشتن بر سر مباني تصوّري و تصديقي و روش‌شناسي آن، تكوين فلسفه اقتصاد اسلامي را در چارچوب نظريه تمدّن‌گرايي اسلامي ضروري مي‌سازد. يافته‌هاي اين تحقيق، كه به روش تحليلي انجام شده، نشان‌دهنده برتري روش توسعه فلسفه علم اسلامي و به‌كارگيري آن در حوزه اقتصاد نسبت به اسلامي‌سازي فلسفه اقتصاد و روش‌هاي مستقيم و غيرمستقيم توليد دانش اقتصاد اسلامي است. از اين‌رو، رسالت فلسفه اقتصاد اسلامي، تامين مباني اقتصاد اسلامي و تكوين روش‌شناسي با بهره‌گيري از فلسفه اسلامي در حوزه‌هاي مختلف آن است. مباحثي چون نحوه تعامل مكتب، نظام و دانش اقتصاد اسلامي، روش نظريه‌پردازي و ارزيابي نظريه‌ها در اقتصاد اسلامي، ارزيابي نهادهاي مدرن اقتصاد، بحث علّيت، اصالت جامعه يا فرد و فلسفه تاريخ، از مباحث عمده فلسفه اقتصاد اسلامي‌اند.

Discussion about the significance of “Islamic economics” and its nature has turned into one of the basic concerns of Muslim thinkers for more than three decades. This discussion is under the influence of different viewpoints about the way of interaction between Islam and modernity. Application of each viewpoint to economics leads to a certain kind of interaction between Islamic thought and economics. The main hypothesis of this paper is that Islamic economics being in its pre-science phase and lack of consensus on its conceptual and affirmative fundamentals and methodology necessitates the formation of Islamic economics within the theory of Islamic civilizationalism. The research method is analytical. The results show that developing the philosophy of Islamic science and applying it to economics is superior to islamization of the philosophy of Islamic science and direct and indirect methods of creating the science of Islamic economics. Hence, the mission of the philosophy of Islamic economics is to provide the fundamentals of Islamic economics and forming its methodology, using Islamic philosophy in its different domains. Issues such as the way of interaction between school, system and the science of Islamic economics, theorization method and evaluating the theories, evaluating modern economic institutions, causality, socialism or individualism, and philosophy of history are the main issues of the philosophy of Islamic economics.