مباني ضمانت و برايت پزشك در صورت ارتكاب خطا در فقه اماميه

Fundamentals of quittance and responsibility in case of committing an error in Shiite Jurisprudence

نجات جان بيمار از واجباتي است كه خدا بر دوش پزشكان نهاده است. پزشك هر اندازه در طبابتماهر باشد، امّاهميشه احتمال خطا و واردآمدن خسارت بر جان بيمار وجود دارد. در فقه، ضامن بودن يا نبودن پزشك در صورت ارتكاب خطاهاي پزشكي مورد مناقشه است. شماري قايل به اين هستند كه پزشك هميشه و در همه حال، ضامن خساراتي است كه به سبب خطاي وي بر بيمار، وارد شده است؛ حال چه اذن گرفته باشد يا نه. اينان با تمسك به اطلاق احاديث اجير و مستاجر احاديثي كه وي را در همه حال ضامن مي‌داند،‌ همچنين تمسك به قواعد فقهي، مانند قاعده‌ي‌ اتلاف، قاعده‌ي تسبيب، قاعده‌ي لاضرر، قاعده‌ي غرور، وي را ضامن مي‌دانند. در مقابل، شماري ديگر مبنا را بر مبرادانستن پزشك از هرگونه ضمان در همه حال مي‌دانند.قاعده‌ي احسان و اصل برايت را، دلايلي بر برايت ذمه آنان مي‌دانند. مي‌گويند پزشك شرعاً موظف به درمان بيمار است، امّا در اين راه به حصول نتيجه‌ي بهبودي وي، متعهد نشده است. مي‌توان پزشك را به مقتضاي اخذ برايت از ضمان خلاصي داد.به عبارت ديگر، اصل بر ضامن بودن پزشك است، امّا با گرفتن برايت از بيمار از دادن خسارت رهايي مي‌يابد.مبناي برايت در اينجا،روايت سكوني و همچنين قواعد عمومي عسر و حرج در جامعه است. همچنين لزوم تعهد به شروط، از ديگر ادله‌ي اين گروه است. با بررسي ادله‌ي ضمان و ادله رهايي آنان از ضمان،‌ قول اخير مقبول‌تر مي‌باشد؛ لذا لازم است پزشكان قبل از درمان، از مريض يا وليّ او و همچنين دامپزشك از صاحب حيوان، برايت كسب نمايند. اين ادله از قوت بيشتري برخوردار است و وي با اخذ برايت ضامن نمي‌باشد.

Saving patientsʹ lives is an important duty for physicians. Regardless of the level of a physician’s skills, there is always a possibility of damage or loss in patients’ life. In jurisprudence, there is a dispute as to whether a physician is responsible if he commits medical mistakes in the course of treatment. Some scholars believe that a physician is always responsible for damages related to his professional mistakes whether he has obtained permission or not. They base their arguments on the generality of the related narrations of ajir (hired) and juridical rules such as Itlaf (destruction), Tasbib (causing damages), La darar (denegation of harmfulness) and Qorur (deception). On the other hand, some others believe that physicians are never responsible for such damages. They base their arguments on the Ihsan (beneficence) rule and Bara’ah (quittance) principle. They argue that physicians have not undertaken achieving the improvement result and they are merely responsible for treatment of the patients. According to Bara’ah principle, physicians could be released from such responsibility. In other words, they are always responsible unless they obtain quittance from their patients. This argument is based on the general rules of al-osr wal-haraj (denegation of hardships) in the society along with Sokuni’s narration. In addition, the necessity of commitment to conditions is another reason for this argument. Exploring the grounds of responsibility (al-ziman) and the grounds for their release from al-ziman the latter argument proves to be more acceptable. Therefore physicians should obtain permission from the patients or their guardians before taking medical actions and also the veterinary should obtain quittance from the owner of animal. Theses evidences are stronger and they are not responsible after obtaining quittance.