پراكنش اكوجغرافيايي گونه‌هاي چند ساله اسپرس در استان خراسان رضوي

Eco-geographical Distribution of Perennial Species of Onobrychis in Khorasan-e-Razavi Province

ايران از بزرگ‌‌ترين مراكز تنوع جنس اسپرس (Onobrychis) در دنيا محسوب مي‌شود. اين تحقيق در سال‌هاي 1387تا 1390 اجرا و اسپرس هاي چندساله از مناطق مختلف استان خراسان رضوي جمع‌آوري و شناسايي شد. رابطه پراكنش جغرافيايي اين گونه‌ها با عوامل اكولوژيكي توسط نرم افزار Arc GISبررسي و تجزيه و تحليل گرديد. نتايج بررسي نشان داد بيشتر گونه‌هاي چند ساله اسپرس در مناطق شمالي استان و نواحي كوهستاني در امتداد رشته كوه بينالود، هزار مسجد، كپت داغ، الله‌اكبر، چهل تن و نظرگاه و اقليم‌هاي نيمه خشك سرد، نيمه‌خشك فراسرد، خشك بياباني سرد، خشك بياباني فراسرد و مديترانه اي فراسرد انتشار دارند. محدوده ارتفاع پراكنش گونه‌ها از 780 تا 2800 متري از سطح درياي آزاد بود كه نشانگر سازگاري بيشتر اين گونه‌ها به گسترش در مناطق مرتفع است. اسپرس‌هاي چندساله در نواحي با دماي پايين سازش دارند و در نواحي از 5/7 تا 5/12 درجه سانتي‌گراد پراكنده هستند. همچنين، در نواحي با بارندگي كم يعني 250 تا 400 ميلي‌مترگسترش داشت كه نشانگر سازگاري خوب اين گياهان به مناطق خشك و سرد مي‌باشد. اين بررسي نشان داد گونه O. chorasanica گسترده‌ترين پراكنش در استان را دارا مي‌باشد كه نشان از سازگاري بالاي اين گونه دارد. و درصورتي كه هدف از به‌نژادي اسپرس توليد پايدار در سطح استان باشد، تلاقي ارقام زراعي فعلي با گونه O. chorasanica توصيه مي‌شود. همچنين، برخي از گونه‌ها در شرايط زيستگاهي خاص و محدودي وجود دارند كه در اثر فرسايش اين مناطق، احتمال انقراض آن‌ها مي‌رود. با توجه به سازگاري ويژه اين گونه‌ها به شرايط زيستگاهي خاص، تلاقي ارقام زراعي فعلي منطقه با اين گونه‌ها توصيه مي‌شود.

Iran is one of the most important centers of diversity for Onobrychis Mill. genus. Prennial species of Onobrychis collected from different habitates of Khorasan-e-Razavi province during 2008-2011 were evaluated and the relationship between their eco-geographical distribution, geographical and ecological characteristics were analysed by ArcGIS. Most of the perennial species of Onobrychis grow in the north and the mountainous areas of Khorassan-e-Razavi along the mountains chain of Binalood, Hezarmasjed, Kopet-dagh, Allah-o-Akbar, Chehel-Tan and Nazargah. They are also adapted to cold semi-arid, extra cold semi-arid, cold dry desert, extra cold dry desert and extra cold Mediterranean climates. The highest and lowest altitudes of the habitats are 2800 m and 780 m above sea level, respectively, indicating adaptation of this species to highlands areas. The studied species are adapted in regions with an annual mean temperature of 7.5-12.5°C and average precipitation of 250-400 mm, which implies adaptation of this species to cold and dry areas. Finally, this study showed that Onobrychis chorassanica has the greatest distribution in the province which shows its wide adaptability. It is recommended that the current varieties are crossed with O. chorasanica, if the goal of breeding of sainfoin is sustainable production in the province. The distribution of some species were also in certain habitat conditions where the soil erosion in these areas will likely lead to their extinction. On the other hand, considering the adaptation of these species to specific habitat conditions, it is recommended that the existing varieties are crossed with these species.