سير تحولات نخست شهري و نظام شهري منطقه آذربايجان (1335-1385)

Evolution of Urban primacy and Regional Urban System of Azerbaijan (1335-1385)

انقلاب صنعتي،‏ استعمار و رواج الگوهاي توسعه برون‌زا و به تبع آنها مهاجرت‌هاي گسترده از روستاها به شهرها و تمركزگرايي در سده اخير باعث به وجود آمدن الگوي توزيع نامتعادل جمعيتي در گستره سرزميني ايران گرديده است. در اين ميان علاوه بر مناطقي كه نابرابري‌هاي محيطي و منابع توليد خود عامل افزاينده نابرابري فضايي توزيع جمعيت محسوب مي‌شود. اين عدم تعادل در مناطق با تعادل اقليم و منابع توليد مانند منطقه آذربايجان نيز به چشم مي‌خورد. هدف مقاله حاضر بررسي چنين نابرابري‌هايي در نظام شهري منطقه است. روش مورد استفاده در اين مقاله توصيفي- تحليلي بوده است و هم‌چنين ابزارگردآوري داده‌ها كتابخانه‌اي است. در اين راستا،‏ از سه دسته شاخص نخست شهري،‏ رتبه اندازه و عدم تمركز استفاده شده است و داده‌هاي آماري سال‌هاي 1335 تا 1385 در اين زمينه ارزيابي گرديده است. نتايج به دست آمده حاكي از عدم تعادل،‏ تمركز و وجود پديده نخست شهري در نظام شهري منطقه مي‌باشد كه در طول دوره در اغلب شاخص‌ها روند كاهشي داشته و به سمت تعادل پيش مي‌رود،‏ به طوري كه شاخص نخست شهري از 414‎/0 به 295‎/0 رسيده است و نشان دهنده كاهش نخست شهري در منطقه مي‌باشد و شاخص عدم تمركز هندرسون از 98‎/4 به 44‎/8 رسيده است،‏ اين شاخص نشان مي‌دهد كه از ميزان تمركز در منطقه به شدت كاسته شده است

Industrial revolution, colonialism and spreading of patterns of development and consequently the vast rural and urban migrations and centralism in recent century caused the creation of unbalanced population distribution pattern in Iran. In addition to areas in which inequalities of environmental and productive resources increase space disparity of distribution of populations, in arease like Azerbaijan that have balanced environment and productive resources, this inbalance shows itself. The aim of this paper is to review such inequalities in the urban system. In this regard we used three index categories: Urban primacy, rank-size, and decentralization, and statistical data of years 1335 to 1385 have been assessed. The results indicate lack of equilibrium, concentration and the phenomenon of Urban primacy in urban system of the area, and during the period most indices had decreasing and were going toward the balance.