نگاهي روش‌شناسانه بر تدوين برنامه‌هاي توسعه ‌اقتصادي- اجتماعي بافت قديم شهري

A Methodological Look at Program Formulation for Socio-economic Development of Urban old-fashioned Sections

كسب دانش معتبر از بافت‌هاي قديمي شهرها به عنوان يك پديدار كه در يك فرآيند زماني و متكي بر تعاملات انساني افراد ساكن در آن شكل گرفته است، نيازمند ورود سازمان يافته و منطقي به آنهاست. هر گونه برنامه‌ريزي در بافت‌هاي قديمي به عنوان يك واقعيت اجتماعي در حقيقت به منزله پي‌گيري يك فرآيند تحقيق علمي در اين بافت‌هاست. هويت هر تحقيق علمي وابسته به روش‌شناسي حاكم بر آن است. در روش‌شناسي علمي سه عنصر هستي‌شناسي، معرفت‌شناسي و روش‌ نقش‌آفريني مي‌كنند. روش‌شناسي‌هاي كمي‌گرايانه و كيفي‌گرايانه هر كدام با پيش‌فرض‌هاي خاص خود از مسيرهاي متفاوت در اين سه عنصر، به واقعيت وارد و سپس جهت تحليل و تصميم‌سازي پيرامون آنها از آن خارج مي‌شوند. بافت‌هاي قديمي شهرها كه محصول ساخت و ساز انساني است از يك هويت فرهنگي منحصر به فرد برخوردارند كه هر نگاه كمي‌گرايانه، محيط محور و يا پروژه محور نمي‌تواند به شناخت درست از آن‌ها منجر شده و تغييراتي جهت تحولات ساختاري در آنها پيشنهاد نمايد. نگاه كيفي‌گرايانه كه متكي بر روش‌شناسي كيفي است به اين بافت‌ها به عنوان يك پديدار مي‌نگرد و معتقد است كه محقق با يك تجربه زيسته مواجه است كه اين حيات به لحاظ زماني، فضايي و روابط دروني آن قابل تعمق است. بر اساس اين روش‌شناسي، بافت قديمي شهر در فرآيندي كه به وجود آمده هر گونه دخالت نتيجه مدار، باعث مقاومت‌هاي ساكنان در مقابل تغييرات پيشنهادي توسط برنامه ريزان شهري مي‌شود. اين مقاله ضمن معرفي روش‌شناسي‌هاي علمي (اثباتي، تفسيري و انتقادي) و تعريف آنها از واقعيتي كه برنامه‌هاي توسعه جهت شناسايي دقيق و تغيير در آن طراحي مي‌گردند، به ارزيابي برنامه‌هاي توسعه اقتصادي- اجتماعي بافت‌هاي قديمي شهرها در ايران مي‌پردازد. در اين بررسي سعي بر اين است كه ضمن معرفي و توضيح روش‌شناسي پديدار‌شناسانه، بافت قديم را به عنوان يك پديدار در نظر گرفته تا نگاه برنامه‌ريز از اعتبار نظري و عملياتي لازم برخوردار گردد. در نهايت با توجه به تجربيات علمي موجود، به مختصات نگاه فرهنگ مدار بجاي بسترمدار، انسان‌گرا به جاي محيط‌گرا و فرآيندي بجاي نتيجه‌اي پرداخته مي شود.

To obtain valid knowledge of urban old-fashioned sections as a phenomenon that has emerged as the result of human interaction requires the application of an organized and logical approach. Any kind of planning in urban old-fashioned sections as a social fact is, in fact, to embark on a scientific research in these areas. The core of any scientific research lies in its methodology. Ontology, epistemology, and methods are the three main components of any methodology. Qualitative and quantitative methodologies each have its own assumptions with regards to these issues and each method approaches the reality of urban old-fashioned sections in a different manner. In this article, a brief introduction of scientific methodologies (positivist, interpretive, and critical) is presented first, then their definitions of developmental plans are offered, and then their plans for the socio-economic development of urban old-fashioned sections will be evaluated. After that, a phenomenological approach to the development of urban old-fashioned sections will be presented. In closing, the characteristics of a culture-oriented, humanist, and procedural approach, in place of a context-oriented, environment-centered, and end-seeking one will be presented.